„Więzione za wolność” w bydgoskim Fordonie mają Izbę Pamięci, będą mieć też mural. Wiemy jaki!

Stowarzyszenie Miłośników Starego Fordonu po raz szósty zaprosiło mieszkańców na wydarzenie Jedno Miasto Trzy Kultury, jakie tego samego dnia - 4 grudnia - poprzedziło uroczyste otwarcie Izby Pamięci w Oddziale Zewnętrznym Aresztu Śledczego w Bydgoszczy Fordonie, które przywraca pamięć o ponad 900 kobietach z Podziemia Niepodległościowego, więzionych w latach 1945-1956 w fordońskiej jednostce penitencjarnej.

Uroczystego przecięcia wstęgi na otwarcie Izby Pamięci dokonał Łukasz Schreiber - minister, członek Rady Ministrów, mjr Mariusz Cychowski - dyrektor Aresztu Śledczego w Bydgoszczy oraz Rafael Prętki - prezes Stowarzyszenia Miłośników Starego Fordonu. W Izbie Pamięci prowadzone będą zajęcia dla młodzieży, podczas których będą oni poznawali m.in. historię więziennictwa, którą zapoczątkował Marszałek Józef Piłsudski.

Ze względu na obowiązujące procedury zorganizowanie dużej wycieczki dla mieszkańców ciekawych tego, jak takie miejsce wygląda wewnątrz, nie było możliwe, ale będzie - już w 2023 roku wycieczki będą mogły być oprowadzane przez SMSF we współpracy z funkcjonariuszami fordońskiej jednostki zarówno po Izbie Pamięci, jak i odtworzonej celi lat 50. XX wieku, jakiej osadzone były m.in. gen. Zawadzka czy Rita Gorgonowa.

Tymczasem o tym, jak wyglądało życie więzionych w 1945-1956 w Fordonie kobiet, jaka była wewnętrzna hierarchia subkultur, ale też jak bardzo sam obiekt zmienił się od tego czasu można było dowiedzieć się również z wystawy przygotowanej przez SMSF. Ekspozycja prezentowana na Rynku w Starym Fordonie (a następnie przeniesiona pod bydgoską synagogę) połączona była z wycieczką, podczas której przewodnik SMSF Damian Amon Rączka oprowadził wycieczkowiczów dookoła budynku dawnego więzienia, a obecnego aresztu śledczego, opowiadając o kobietach, które odbywały tu wyroki polityczne, przywołując wiersz „Fordon” napisany przez mjr Irenę Tomalak, która choć miasteczka zza więziennych murów nie widziała, to jednak je opisała w swej poezji.

Doskonałym uzupełnieniem i wystawy, i wycieczki były prelekcje, jakie wygłoszono w synagodze. Funkcjonariusz Marek Mikielewicz przybliżył m.in. historię fordońskiego więzienia, przywołał też głośną sprawę morderczyni Rity Gorgonowej. Osobną prelekcję o gen. Elżbiecie Zawackiej ps. „Zo”, odbywającej wyrok w Fordonie, wygłosiła dr Katarzyna Minczykowska - biografka gen. Zawadzkiej. Z kolei o największych zbrodniarkach okresu międzywojennego, ale też o komunistkach czy mniejszościach narodowych (w więzieniu dla kobiet w Fordonie wyroki odbywały też Białorusinki czy Ukrainki nie tylko za przestępstwa kryminalne, ale i polityczne) przypomniał Damian Rączka.

W ramach tegoroczna edycji Jedno Miasto Trzy Kultury pt. „Więzione za Wolność” w bydgoskiej synagodze zaprezentowano mieszkańcom także film dokumentalny „Więzienie w Fordonie. Niezłomne 1992”, jaki jest też częścią wystawy w Izbie Pamięci w Oddziale Zewnętrznym Aresztu Śledczego w Bydgoszczy-Fordonie.

„Więzione za Wolność” - tak SMSF zatytułowało też konkurs na opracowanie projektów i wykonanie 4 murali, stanowiący odrębne kompozycje na elewacjach budynków Oddziału Zewnętrznego Aresztu Śledczego w Bydgoszczy Fordonie, którego rozstrzygnięcie właśnie oficjalnie ogłoszono.

Obrady 14-osobowej komisji konkursowej - w której zasiadali m.in. prof. dr hab. Maciej Świtała z ASP w Gdańsku, dr Ewa Raczyńska-Mąkowska z PBŚ, Miejski Konserwator Zabytków Sławomir Marcysiak, ale też przedstawiciele AŚ i członkowie SMSF - trwały blisko trzy godziny!

- Było nad czym się pochylić, bo daliśmy artystom wolną rękę w interpretacji tematyki murali. Myślę, że nasz wspólny wybór znajdzie uznanie przede wszystkim w oczach bydgoszczan - mówi nam Damian Amon Rączka jako wiceprezes SMSF.

Spośród prac nadesłanych przez 14 artystów z całego kraju wybrano laureatów 1. miejsc wszystkich czterech konkursów (wizualizacje w galerii zdjęć powyżej).

• Zarówno elewację frontową budynku przy pierzei Rynku (sekcja A), jak i mur od ul. Sikorskiego (sekcja B) wypełnią murale zaproponowane przez Artura Steca z Nowego Sącza, stylizowane na kamienice dawnego miasteczka i nawiązujące (m.in. poprzez herb, archiwalne fotografie, napisy) do historii wielokulturowego Fordonu.
• Z kolei na murze od strony ul. Zakładowej - na którym to mural ma upamiętniać historię osadzonych tu kobiet Podziemia Niepodległościowego - drut kolczasty będzie rozkwitać kwiatami. To projekt wybrany dla sekcji C autorstwa Grupy LUXUS, reprezentowanej przez Ewę Ciepielewską (Wrocław/Kraków).
• Będzie też mural 3D na wąskiej ścianie szczytowej (od ul. Promenada) - tu bogini Nike (wizerunek z kolekcji Veronese) - w jednej ręce trzymająca miecz, a w uniesionej dłoni wieniec zwycięstwa - „rozbija” więzienny mur. Taki projekt muralu nadesłał Łukasz Chwałek (Zielona Góra).

Komisja zgłosiła kilka uwag, aby autorzy uwzględnili je podczas realizacji murali w 2023 roku. Projekt jest współfinansowany ze środków budżetu państwa w ramach programu Ministra Edukacji i Nauki. Patronat honorowy sprawuje minister Łukasz Schreiber - członek Rady Ministrów, który poparł inicjatywę fordońskich społeczników, aby niespójne z estetyką dopiero co zrewitalizowanego Rynku w Starym Fordonie szpetne mury więzienne przyozdobić muralem.

dla sekcji A:

• I miejsce – Artur Stec (Nowy Sącz)
• II miejsce – Marek Iwiński (Bydgoszcz)
• III miejsce - Łukasz Chwałek (Zielona Góra)

dla sekcji B:

• I miejsce – Artur Stec (Nowy Sącz)
• II miejsce – Jakub Bitka (Zielona Góra)
• III miejsce – Dawid Celek i Tomasz Smieszkoł (Warszawa)

dla sekcji C:

• I miejsce – Grupa LUXUS reprezentowana przez Ewę Ciepielewską (Wrocław/Kraków)
• II miejsce – Julia Fiutowska, Oliwia Kałwa (Kraków)
• III miejsce – nie przyznano

dla sekcji D:

• I miejsce – Łukasz Chwałek (Zielona Góra)
• II miejsce – Wiktoria Ażar (Warszawa)
• III miejsce – Marcin Czaja (Kraków)