Skąd się bierze rak? Rozmowa z dr. n. med. Januszem Mederem, prezesem Polskiej Unii Onkologii

Walka z rakiem trwa...
I przegrywamy ją na własne życzenie. Według danych z WHO, które są wnikliwie analizowane pod kątem epidemiologicznym, w ciągu 20-30 lat nastąpi podwojenie zachorowań na nowotwory. Co prawda w wielu krajach, np. w USA, w Kanadzie, wyraźnie widać poprawę wyników leczenia, która ma związek z prewencją, z profilaktyką, z wczesnym wykrywaniem. Jedno, co się nie zmienia: styl życia ludzi.

Wszyscy wiedzą, co trzeba robić, żeby uniknąć zachorowania na raka...
Jesteśmy bombardowani tą wiedzą! WHO na niedawny Światowy Dzień Walki z Rakiem wymyśliło hasło: We Can, I Can”, czyli „My możemy, ja mogę”. Od 30 do 50 proc. nowotworów można uniknąć, zmieniając swój tryb życia. Wszystko się sprowadza to tego, by wybrać dietę śródziemnomorską. Mięso, szczególnie czerwone, powinno być spożywane najwyżej dwa, trzy razy w tygodniu, mięsa pieczonego na ruszcie unikajmy. Trzeba ograniczyć używanie cukru, soli. I nie dopuścić do otyłości. W najbliższych latach na czoło wysuną się nowotwory wynikające z otyłości, która przyczynia się do zapadania na raki: piersi, jelita grubego, prostaty, nerki, rozmaite chłoniaki. Są mocne dowody na to, że grubość podściółki brzusznej zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania, co więcej, kobiety chorujące na raka piersi oraz kobiety i mężczyźni chorujący na raka jelita grubego, którzy utrzymują otyłość typu brzusznego, są narażeni na szybszy nawrót nowotworu, gorzej też reagują na zastosowane leczenie.

Zapewne kolejny punkt naszej rozmowy dotyczyć więc będzie ruchu.
Codziennie od pół godziny do 45 minut! To musi być nawyk. Naprawdę wystarczy spacer szybkim krokiem i dieta, żeby uniknąć otyłości. Mówię o sprawach, które zależą przede wszystkim od nas, nie od służby zdrowia, na którą chętnie przenosi się odpowiedzialność, a niekiedy i roszczenia. To, w jakiej dziś jesteśmy formie, tylko w 10 proc. zależy od nakładów na służbę zdrowia, a w aż 50 proc. od naszego stylu życia.

I od profilaktyki. Z tym jest kłopot...
Do Polski przyjeżdżają lekarze ze Skandynawii, żeby obejrzeć zaawansowanego raka szyjki macicy. U nich takich przypadków nie ma zbyt wiele, jeden, dwa w roku. Tyle że badania przesiewowe prowadzone są w tych krajach od kilkudziesięciu lat. W Polsce na mammografię zgłasza się niecałe 50-55 proc. kobiet zapraszanych na badania, na cytologię tylko 40-50 proc. Dziwne, przecież chodzi o badania proste, bezbolesne, bezpłatne. Żeby badanie przesiewowe było skutecznie i uzasadnione ekonomicznie, czyli uprzedzające chorobę, wykrywające ją na wstępnym etapie, musi się na nie zgłosić przynajmniej 70 proc. ze wskazanej grupy docelowej. Na raka szyjki macicy umiera rocznie w Polsce 1500 kobiet.

Amerykanie w latach 80. byli pewni, że do końca XX wieku znajdą lek na raka. Niestety, nie wszystko, co się sprawdza na myszach, sprawdzi się na ludziach.

Śmiertelne zagrożenie płynie także z innych przyzwyczajeń: z palenia...
Z trudem udało się wprowadzić ustawę o zakazie palenia w miejscach publicznych. W wielu krajach Europy zachodniej obowiązuje już zakaz inhalowania się papierosami elektronicznymi. Wydzielają rakotwórcze formaldehydy. Ludzi trzeba przed tym chronić. Każdego roku z powodu skutków palenia papierosów na świecie umiera 6 mln ludzi, a 600 tys. umiera jako bierni palacze.

...z nadmiernego korzystania z solarium...
Nie korzystajmy! Czerniaków i innych raków skóry jest bardzo dużo. Jeśli nie jesteśmy w stanie zrezygnować z leżenia na plaży, smarujmy się kremami z wysokimi filtrami, przynajmniej raz na godzinę.

Czytaj na następnej stronie
Alkohol...
Nie ma nieszkodliwej dawki alkoholu. Najlepiej w ogóle zrezygnować z tej używki, szczególnie kieruję to zalecenie do kobiet - z uwagi na specyfikę swojego łańcucha biochemicznego są bardziej narażone na szkodliwe skutki spożywania alkoholu. Im dłużej jesteśmy na coś eksponowani, tym bardziej wzrasta prawdopodobieństwo wyinduko-wania mutacji w strukturach DNA. Procesy naprawcze przebiegają sprawnie przy dobrze funkcjonującym układzie immunologicznym, szwankują, gdy tych mutacji jest bardzo dużo. Ostatecznie z tzw. uszkodzeń subletalnych, wytwarzają się letalne; takie, które powodują mutacje nieodwracalne, co jest początkiem powstawania pierwszej macierzystej komórki nowotworowej.

Nieodpowiedzialny seks...
Dotyczy ten wątek szczególnie młodzieży i wirusa brodawczaka ludzkiego, który przenosi się na drodze transmisji seksualnej. WHO apeluje, by wprowadzać narodowe programy szczepień dla chłopców i dziewcząt przed inicjacją seksualną. Nie chodzi tylko o raka szyjki macicy. Młodzież wcześnie zaczyna współżycie, często zmienia partnerów, nie stosuje zasad bezpiecznego seksu, a sięga po seks analny, oralny. Lawinowo wzrasta więc liczba zachorowań na raka jamy ustnej, gardła, krtani i kanału odbytu na skutek transmisji wirusa brodawczaka ludzkiego. Jeśli są to sporadyczne zetknięcia z wirusem, nasz sprawny układ immunologiczny świetnie sobie z tym radzi, ale jeżeli człowiek w młodym wieku często żyje na krawędzi, musi się liczyć z konsekwencjami. Stworzono już szczepionkę III generacji, która obejmuje ponad 90 procent podtypów onkogennych wirusa. U młodych ludzi wystarczy dwukrotne szczepienie. Kolejna sprawa, szczepienia przeciwko WZW typu B, które uchronić nas mogą od powstania w przyszłości raka wątroby. Pamiętajmy, że są nowotwory, które latami się ukrywają…

Wiele się mówi o szkodliwości zażywania przez kobiety hormonów...
Kobiety za długo zażywają hormony, opóźniają czas prokreacji, rodzą jedno dziecko, krótko karmią piersią. To są zachowania predestynujące do zachorowania na raka piersi. Z dużą rozwagą należy także podchodzić do hormonalnej terapii zastępczej. WHO zaleca, że nawet małej dawki hormonów nie powinno się zażywać dłużej niż dwa, trzy lata. Kolejny czynnik ryzyka; mutacje genetyczne, tzn. geny BRCA1 i BRCA2, odpowiadające za potencjalne powstanie raka piersi, jajnika, macicy. Kobiety mające ten gen mają zakaz korzystania z hormonoterapii. Trzeba się badać!

Trzeba znaleźć lek na raka...
Amerykanie w latach 80. byli pewni, że do końca XX w. go znajdą. Niestety, nie wszystko, co się sprawdza na myszach, sprawdzi się na ludziach. Teraz optymistyczna prognoza zakłada, że do 2020 r. będziemy blisko zwycięstwa, ale uważam, że to mało prawdopodobne. Głównych typów nowotworów jest aż 200. Co prawda, nauka się rozwija, szczególnie biologia molekularna. Znamy mutacje, mamy leki, które blokują dzielenie się komórki. Rozwija się immunoterapia, której celem jest przywrócenie sprawności układu immunologicznego, żeby bronił się sam. Medycyna się personalizuje. Potrafimy przedłużyć życie i na wiele miesięcy podnieść jego komfort. Jest szansa, że pacjent doczeka się swojego leku. Trzymamy chorobę w szachu. Kosztuje nas to jednak niemało. Miesięczna terapia nowoczesnymi specyfikami pochłania ok. 20-40 tys. zł. WHO wyliczyło, że w krajach o średnim i niskim dochodzie narodowym, gdyby zainwestowano w profilaktykę ok. 11 mld dolarów, oszczędność wyniosłaby ok. 100 mld. Zdrowie i życie ocaliłoby 3,7 mln ludzi...

Dożyjemy takiej dotacji?
To jest kwestia bezpieczeństwa narodowego. Tylko ktoś, kto nie liczy się ze zdrowiem społeczeństwa, tego nie zrozumie. Tyle że na problem trzeba spojrzeć perspektywicznie, strategicznie. A u nas obowiązuje kadencyjność. Przeszedłem przez gabinety 15 ministrów zdrowia. Co zmiana ministra, to zmiana koncepcji. Wprawdzie realizujemy kolejny Narodowy Program Walki z Rakiem, ale szukając oszczędności modyfikuje się go nie zawsze zgodnie z opinią ekspertów i potrzebami chorujących. A w tej bitwie liczy się konsekwencja.