O roku, kiedy łzy i ból mieszały się z radością wolności

[break]
Ekspozycja w sali na parterze budynku Archiwum Państwowego w Bydgoszczy złożona jest z dwóch części. Pierwsza z nich dotyczy okresu II wojny światowej w naszym mieście, który z całą swoją specyfiką i złożonością był źródłem tego wszystkiego, co się wydarzyło w roku 1945, co jest głównym tematem wystawy. Przygotowali ją, korzystając przede wszystkim ze zbiorów archiwalnych, pracownicy bydgoskiej placówki: Melania Dereszyńska-Romaniuk i Marek Romaniuk.

Bydgoszczan spotkały wyjątkowe represje

- W części pierwszej, jakby wstępnej, chcieliśmy symbolicznie zaprezentować to, co było charakterystyczne dla losów Bydgoszczy w 1939 roku i w kolejnych latach hitlerowskiej okupacji - powiedział Marek Romaniuk. - Dlatego umieściliśmy tam dokumenty związane z tak zw. krwawą niedzielą 3 września 1939 roku i jej reperkusjami w postaci wyjątkowo nasilonych represji, ale także akcji germanizacyjnej.

Wśród eksponatów obejrzeć można m.in. hitlerowskie broszury propagandowe, akta sądu specjalnego, karzącego polskich uczestników wydarzeń z 3 września 1939 roku, odezwy do ludności, zdjęcia z aresztowań i egzekucji, a z okresu późniejszego listę bydgoszczan represjonowanych za używanie języka polskiego publicznie, listę internowanych i skierowanych do obozów koncentracyjnych, a także hitlerowskie dokumenty i statystyki, obrazujące postępy w germanizacji ludności miasta poprzez wpisywanie mieszkańców na listę osób narodowości niemieckiej III grupy.

Ostatnie dni wojny, pierwsze dni wolności

Szczególne wrażenie w pierwszym dziale robią specjalne zarządzenia niemieckich władz miejskich w sprawie utworzenia grup roboczych, skierowanych do usuwania w miejsc publicznych zwłok rozstrzelanych bydgoszczan.

Główną część wystawy stanowi jednak ekspozycja poświęcona wydarzeniom z roku 1945. Nie ma tu dynamicznych obrazów walk Armii Czerwonej i Wojska Polskiego w celu przełamania niemieckiej obrony. Nie o to autorom wystawy chodziło. Chcieli oni zaprezentować niezwykle bogaty i złożony wachlarz przemian, jakie nastąpiły w życiu mieszkańców Bydgoszczy przez cały rok 1945.

Zwiedzającym w oczy rzucą się przede wszystkim duże fotogramy, gdzie utrwalono na kliszy codzienne życie w polskiej na powrót Bydgoszczy. Bardzo efektownie prezentuje się np. scena transfuzji krwi utrwalona w miejskim szpitalu. Prezentowane fotogramy są autorstwa Włodzimierza Kałdowskiego, nieocenionego archiwisty na kliszy pierwszych dni po wyzwoleniu miasta. Nie są to jednak scenki powszechnie znane i z każdej okazji powielane - autorzy wyeksponowali zdjęcia mniej znane.

W kolejnych gablotach umieszczone zostały zdjęcia i dokumenty obrazujące m.in. odbudowę miasta ze zniszczeń wojennych, przywracanie do życia takich nerwów Bydgoszczy jak wodociągi, kanalizacja, elektryczność, odbudowywanie zniszczonych przepraw przez Brdę i odgruzowywanie ciągów komunikacyjnych. Jest okazja, by zastanowić się, ile trudu i pracy wymagały te wszystkie czynności i jak szybko, i sprawnie zostały one wykonane.

Skomplikowany obraz życia miasta

Wystawa obrazuje kształtowanie się nowej rzeczywistości, tworzenie władz miejskich, społecznych komitetów, organizacji związkowych i partyjnych. Wszyscy chętni do działania mieli wówczas mnóstwo pracy: trzeba było odszukać groby ofiar terroru hitlerowskiego i je ekshumować, zmierzyć się z próbą oszacowania strat i szkód wojennych, zająć się poszukiwaniem zaginionych i łączeniem rodzin. Dokumentacja obrazuje całą złożoność życia miasta: poszukiwano wówczas renegatów i zbrodniarzy wojennych i oddawano ich pod sąd, zajmowano się wysiedlaniem z miasta miejscowych Niemców, przyjmowaniem wysiedlonych Polaków z ziem wschodnich zajętych przez ZSRR i... powstrzymywaniem wywozu infrastruktury z zakładów przez Armię Czerwoną jako zdobycznej.

Bez wątpienia głównym atutem wystawy jest wszechstronność. Być może to ona właśnie pomoże każdemu ze zwiedzających odpowiedzieć na nurtujące nas od lat pytanie, jak traktować ów 1945 rok. Czy ma on być dla nas rokiem pełnej radości z wyzwolenia czy rokiem smutku z powodu ponownego zniewolenia?