Zakazana miłość Polki i żołnierza Wehrmachtu - recenzja książki

Walter Gentz w polskiej historii zapisał się jak najgorzej. W czasie hitlerowskiej okupacji był starostą Jasła. Prawdopodobnie z własnej inicjatywy przed nadejściem Armii Czerwonej doprowadził do zniszczenia miasta. Niemcy przez cztery miesiące, nie żałując wysiłków i kosztów, skrupulatnie wysadzali zabudowę Jasła. W ruiny zamieniono 97 procent budynków. Poza tym starosta Gentz, doktor prawa, odpowiada za liczne zbrodnie ludobójstwa w Jaśle i okolicach, dokonywane na Polakach i Żydach. Niektórych morderstw starosta dopuścił się własnoręcznie.

Andrzeja Jeznacha zaintrygowała ta postać. Długo szukał odpowiedzi na pytanie, co skłoniło wykształconego i kulturalnego człowieka do tak ohydnych czynów w czasie drugiej wojny światowej. Zbrodniarz sam wymierzył sobie sprawiedliwość. Niemiecka prokuratura na serio zajęła się nim dopiero w połowie lat sześćdziesiątych. Do procesu jednak nie doszło. Wcześniej Walter Gentz popełnił samobójstwo w swoim domu.

Andrzej Jeznach postanowił zrekonstruować dzieje nazistowskiego zbrodniarza, wykorzystując krańcowo odmienną historię, też związaną z Jasłem. Po kampanii wrześniowej do tego miasta skierowano Rudolfa, niemieckiego żołnierza Wehrmachtu, z zawodu nauczyciela. Zamieszkał w domu znanego prawnika i miłośnika sztuk, mecenasa Kaczkowskiego. W domu nie było gospodarza. Zniknął, obawiając się aresztowania - głównie z tego powodu, że był polskim Żydem.

Żołnierza gościła rodzina mecenasa: żona i dwie córki. W starszej z córek, pięknej i dystyngowanej Zofii Kaczkowskiej, niemiecki żołnierza zakochał się na zabój. Ta powoli zaczęła odwzajemniać uczucie…

„Sprawę Diabła” skategoryzowałem jako fabularyzowany dokument, choć może bliższe prawdy byłoby określenie „powieść oparta na faktach”. Wiedza historyczna na temat niemieckiego żołnierza i jego polskiej wybranki kończy się latem 1941 roku - w początkowym okresie agresji Niemiec na Związek Radziecki. Rudi wyrusza wtedy na front wschodni, Zofia zostaje w Jaśle rządzonym przez okrutnego starostę, gardzącym Polakami i Żydami. W książce opowieść toczy się jednak dalej - już nie prawdziwa, lecz prawdopodobna.

Jak spisał się Andrzej Jeznach jako autor beletrystyki? Powiedzmy szczerze: średnio. Widać, że fikcja, zwłaszcza skręcająca w stronę romansu, nie jest tak mocną jego stroną, jak historia. Ale właśnie ze względu na historię „Sprawę Diabła” warto przeczytać.

Andrzej Jeznach, Sprawa diabła, Wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 2023.