Festiwal Prapremier 2023. Ziemia ma gorączkę... Teatr z Gandawy na bydgoskiej scenie

„Antygona w Amazonii” jest ostatnim projektem cyklu „Trylogia Starożytnych Mitów”, który Milo Rau, uznawany za jednego najbardziej oryginalnych współczesnych reżyserów w Europie, realizował w ostatnich kilku latach.

Na scenie w bydgoskim Teatrze Kameralnym czworo aktorów NTGent – miejskiego teatru w Gandawie. Dwoje z nich to Belgowie, dwaj kolejni to rezydujący w Belgii Brazylijczycy. Pablo Casella jest ponadto kompozytorem i multiinstrumentalistą. Siedzi otoczony przez instrumenty, których dźwiękami wspierać będzie wystąpienia antycznego chóru.

Chór tworzą mieszkańcy okolic Eldorado do Carajás – miejscowości w leżącym w sercu Amazonii brazylijskim stanie Pará. Wśród nich są ocaleni z masakry 17 kwietnia 1996 roku. Wtedy to działacze Ruchu Robotników Rolnych bez Ziemi (MST) zorganizowali w pobliżu Eldorado do Carajás pokojową demonstrację, blokując ruch na przecinającej Amazonię autostradzie BR-155. Na demonstrantów ruszyła policja. Padły strzały. Śmierć poniosło 19 rolników.

Chór z Eldorado do Carajás nigdy nie opuścił swych stron. Za czwórką aktorów na scenie rozpostarto wielki, wypełniający całą wolną przestrzeń ekran. To na nim występuje chór, to na nim widzowie obejrzą filmowaną w 27. rocznicę masakry rekonstrukcję tamtych wydarzeń. Na tle makabry pokazywanej na ekranie żywi aktorzy odgrywają brutalny atak policji i cierpienia mordowanych rolników. Ta dwutorowość – sceny z udziałem etnicznej ludności Amazonii na ekranie i ich replika na wysypanej piaszczystą ziemią scenie teatru – będzie towarzyszyć spektaklowi przez cały czas.

Odtworzenie maskary z 1996 roku nie jest jedynym ani nawet podstawowym celem ekipy NTGent, która w Amazonii gościła przez miesiąc, wiosną tego roku. Zgodnie z tytułem, najważniejsza jest przecież „Antygona” – antyczna tragedia, której uniwersalny wyraz Milo Rau postanowił pokazać w kontekście wydarzeń w Ameryce Południowej. MST to nie tylko ruch oporu, porównywalny do związków zawodowych. MST jednoczy wyzyskiwanych biedaków także w celach innych, niż walka o sprawiedliwy podział ziemi, wolność i godne warunki życia.

Dla Milo Raua i zespołu NTGent szczególnie ważne są te elementy programu MST, które podnoszą wartość egzystencji człowieka w zgodzie z tworzącymi osadę sąsiadami, ale i w zgodzie z przyrodą. Jeden z liderów MST tak o tym mówi: „Dla nas osada jest odrodzeniem życia ludzkiego i natury. Dlatego też najważniejsze to zdefiniować politykę gospodarczą, społeczną i rozwojową, chronić środowisko, […] odnowić zniszczone tereny, nie wzniecać pożarów, zbierać śmieci, unikać trucizn i nawozów chemicznych, sadzić różne rodzaje owoców i kwiatów, chronić ptaki i dzikie zwierzęta”.

Amazońska Antygona, grana na ekranie przez przywódczynię jednej z osad rolniczych, tworzonych w myśl zasad MST, będzie zatem buntowała się przeciw władzy sprawowanej w interesie właścicieli ogromnych majątków ziemskich i korporacji przemysłowych, bezlitośnie eksplorujących m.in. lasy deszczowe. Na filmie z okolic Eldorado do Carajás widać zresztą autostradę przebiegającą przez niemal całkiem już ogołocone z drzew tereny.

Ekipa z Gandawy stawia też przed kamerą brazylijskiego ludowego mędrca, odpowiednika greckiego wieszcza Tyrezjasza. Jego przepowiednia jest zbieżna z wynikami badań naukowców: Ziemia ma gorączkę, Ziemi grozi zagłada.

O ile jednak „Antygona” Sofoklesa kończy się śmiercią, porażką zarówno buntowniczki w imię naturalnych praw, jak i jej prześladowcy, o tyle „Antygona w Amazonii” daje promyk nadziei. Osady MST nie kapitulują. Sprzyjający wielkiemu kapitałowi prezydent Bolsonaro niedawno przegrał wybory. Ubodzy rolnicy mogą mieć nadzieję…

Światowa premiera „Antygony w Amazonii” odbyła się w Gandawie 13 maja. Obejrzeli ją też widzowie w Amsterdamie, Frankfurcie, Wiedniu, Avignonie – i Bydgoszczy. Kto przegapił, ma czego żałować.

W nadchodzącym tygodniu widzowie bydgoskiego festiwalu będą mogli zapoznać się z dramatami zakwalifikowanymi do finału Aurory - Nagrody Dramaturgicznej Miasta Bydgoszczy. Rozpocznie ją w poniedziałek (23.10.) o godz. 19.10 w Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej szkic sceniczny „Rigor mortis” Małgorzaty Maciejewskiej.