Przełom XIX i XX wieku to dominacja w budownictwie nakielskim głównie trzech firm - Juliusa Schumanna, Oskara Lienau’a i Otto Haarmanna.
<!** Image 2 align=right alt="Image 65375" sub="Kościół pod wezwaniem świetego Wawrzyńca przed przebudową według projektu Rogera Sławskiego. /Fot. Archiwum Muzeum Ziemi Krajeńskiej">Zaprojektowali oni i pobudowali wiele budynków do dziś stojących wzdłuż ul. Bydgoskiej, Długiej, Hallera i Skargi. Po niektórych nie ma już śladów, zostały tylko pożółkłe projekty i rysunki architektoniczne. Nie byli oni jedynymi budowniczymi i architektami Nakła w tym czasie. Kamienicę przy ul. Bydgoskiej 48, gdzie dziś mieści się apteka i sklep papierniczo-zabawkowy, współprojektował bydgoszczanin Rudolf Kern, kamienicę przy ul. Bydgoskiej 35 - Karl Niebuhr, zaś kilka kamienic przy Jackowskiego i Dąbrowskiego 49-51 - Karl Berenger z Bydgoszczy. Wille i kamienice przy Skargi projektowali, m.in., powiatowy mistrz budowlany Breitspreichers i okręgowy inspektor budowlany Ashauer. Z mniej znanych można wymienić jeszcze Bruno Thimma - ul. Długa, Ernsta Wallenberga - Rynek 7, Artura Karsunke - Hallera 14, Władysława Kolanczyka - róg ul. Dąbrowskiego i Gimnazjalnej, Jana Barciszewskiego czy Alberta Knoppa, budowniczego kamienic, m.in., przy ul. Skargi 1 i na rogu ul. Strażackiej i Dąbrowskiego 48.
<!** reklama>Do najwybitniejszych nakielskich architektów należeli Wiktor Kazimierz- ojciec i Karol Kornel- syn Stabrowscy. Obaj pochodzili z Kcyni. Wiktor, zasłynął przede wszystkim budownictwem dworsko-pałacowym. To on zaprojektował, m.in., dwory klasycystyczne wzorowane na willach włoskich dla rodziny Jacobs w Siernikach i dla Adolfa Meyera w Rozpętku, dwory dla Mieczysława Rogalińskiego i Karola Unruga w Cerekwicy, dla Karola Libelta w Czeszewie, w Smoguleckiej Wsi, w Komierowie dla Romana Komierowskiego i wiele innych. Wiktor raczej unikał budownictwa miejskiego, od czego już nie stronił, mniej wybitny niż ojciec, ale równie ceniony Karol. W odróżnieniu od ojca, aby łatwiej przebić się na rynku architektów, z czasem zaczął pisać się Karl von Stabrowski. W Nakle zrealizował kilka projektów, m.in., kamienicę przy ul. Długiej 7 oraz dla własnych potrzeb, dziś najpiękniejszy nakielski budynek, „Willę Anna” przy ul. Dąbrowskiego 56, obecnie należącą do państwa Mazurków. Jednak bezsprzecznie najwybitniejszym nakielskim architektem był, pochodzący z Poznania, Roger Sławski (1871-1963). Według jego planów, na przestrzeni lat 1923-1928, przebudowano z zewnątrz i wewnątrz kościół św. Wawrzyńca, który powstał w latach 1844-1847 wdług projektu Królewskiego Budowniczego Berendta, tuż obok zrujnowanego kościoła św. Stanisława.
Autor jest dyrektorem Muzeum Ziemi Krajeńskiej w Nakle
