Śladami historii inowrocławskiego wojska

Znad środkowego Sanu nad Noteć przywędrowały do Inowrocławia dwie jednostki wojskowe. Pierwsza w okresie II Rzeczypospolitej, druga w czasach PRL-u. Dziś o tych wydarzeniach niewiele osób pamięta, poza garstką pasjonatów historii wojska.<!** Image 2 align=none alt="Image 211249" sub="To archiwalne zdjęcie wykonane w 1936 roku podczas zgrupowania żołnierzy 4. Pułku Artylerii Lekkiej na Wawelu / Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe">

- W 1921 roku inowrocławski garnizon, którego najważniejszą siłą był 59. Pułk Piechoty Wielkopolskiej, został wydatnie wzmocniony. 15 listopada przybył tam, przeniesiony właśnie z Przemyśla, 4. Pułk Artylerii Lekkiej. Jednostka miała bogate i zaszczytne tradycje, powstała i odnosiła sukcesy na przeciwległym krańcu Rzeczypospolitej - wspomina regionalista, autor wielu historycznych publikacji, Waldemar Bałda.

4. Pułk Artylerii Lekkiej został sformowany 28 maja 1919 roku z rozkazu Generalnego Inspektoratu Wojska Polskiego jako artyleryjskie ramię 4. Dywizji Piechoty szykowanej w Przemyślu do wymarszu na front wschodni. Zawiązkiem pułku były jednostki, które powstały po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w dwóch miastach nad Sanem: Baterii Przemyskiej i Baterii Jarosławskiej, z których utworzono dwa pułki. Obydwa pułki połączono i tak powstał 4. Pułk Artylerii Lekkiej, na czele którego stanął dowódca 3PAP, ppłk Władysław Jaxa-Rożen, pochodzący z Podola inżynier rolnik, dezerter z armii carskiej, legionista 1. Brygady, późniejszy generał, komandor Orderu Polonia Restituta, kawaler Orderu Virtuti Militari, odznaczony również m.in. Krzyżem Niepodległości z Mieczami i dwoma Krzyżami Walecznych. Pod jego komendą pułk bił Ukraińców pod Samborem, Lwowem, Drohobyczem i Czortkowem oraz brał udział w operacjach nad rzeką Horyń. Chlubnie przeszedł potem wojnę bolszewicką - dowodzony już przez płk Witolda Roszkowskiego, który doprowadził artylerzystów po zawieszeniu broni do Inowrocławia.

- Po zakończeniu wojny pułk wrócił na krótko do garnizonu w Przemyślu, po czym został translokowany do Włocławka, a stamtąd skierowano go do Inowrocławia. Żołnierze zajęli koszary, uhonorowane 7 listopada 1936 roku imieniem Marszałka Józefa Piłsudskiego. Cztery lata wcześniej jednostka otrzymała nową nazwę - 4. Pułk Artylerii Lekkiej z wyróżnikiem „Kujawski”, a w 1938 roku inowrocławianie ofiarowali jej sztandar, który podczas wielkiej uroczystości, zorganizowanej 19 czerwca w Toruniu, wręczył marszałek Edward Rydz-Śmigły - mówi Waldemar Bałda.

Inowrocław był ostatnim miejscem postoju pułku artylerii przed II wojną światową. Przewidziany do obrony linii jezior brodnickich oraz Drwęcy, 1 września 1939 roku pułk zajął wskazane pozycje. Dwa dni później żołnierze przeszli chrzest bojowy w czasie ataku na Radzyń Chełmiński. Brali też udział w bitwie nad Bzurą, a podczas odwrotu torowali drogę 4 dywizji na Warszawę. Wojenne szczęście opuściło żołnierzy pod Iłowem, gdzie 18 września pułk został rozbity. Jego ostatnim dowódcą był ppłk Józef Pyrek. Prawie 40 lat po translokacji artylerzystów podobną drogę przeszedł 2. Pułk Kolejowy Ludowego Wojska Polskiego, powstały w 1957 roku z przeformowania 3. Batalionu Wojsk Kolejowych i stacjonujący w Przemyślu, który dziś istnieje pod nazwą 2. Inowrocławskiego Pułku Inżynieryjnego im. gen. Jakuba Jasińskiego. <!** reklama>

- Myślę, że w roku jubileuszu warto przywołać z niepamięci pewne fakty dotyczące chlubnej i bohaterskiej historii inowrocławskich jednostek - dodaje Waldemar Bałda.

• Po zakończeniu wojny pułk wrócił na krótko do garnizonu w Przemyślu, po czym został translokowany do Włocławka, a stamtąd skierowano go do Inowrocławia.