Rząd mniejszościowy - co to takiego? Jak się go powołuje, kiedy prezydent może rozwiązać Parlament?

Sposób wyłaniania Rady Ministrów po wyborach parlamentarnych (lub dymisji poprzedniego gabinetu) szczegółowo opisują artykuły 154 oraz 155 Konstytucji RP. Twórcy naszej ustawy zasadniczej przewidzieli następujące etapy.

Art. 154., ust. 1 Konstytucji RP stanowi, że w pierwszej kolejności po wyborach:

Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, który proponuje skład Rady Ministrów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje Prezesa Rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysięgę od członków nowo powołanej Rady Ministrów.

Następnie (o czym mówi Art. 154, ust. 2) prezes Rady Ministrów, w ciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta Rzeczypospolitej, przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Jeśli Rada Ministrów uzyska wotum zaufania - mamy nowy rząd.

• Istotne jest tutaj sformułowanie "bezwzględna większość". Przy założeniu, że do głosowania nad wotum zaufania stawią się wszyscy posłowie (460), to do powołania rządu potrzeba będzie co najmniej 231 głosów. W praktyce w przeszłości wyłaniany na tym etapie rząd posiadał poparcie jeszcze większej liczby posłów (czy to jednego ugrupowania, czy koalicji dwóch lub więcej partii). Taka większość zapewnia możliwość stabilnego uchwalania ustaw, czy też łatwą możliwość wygrywania głosowania nad wnioskiem o wotum nieufności.

Co dzieje się w przypadku, gdy rząd w wyżej wymienionej procedurze nie uzyska wotum zaufania? Wówczas przechodzimy do art. 154, ust. 3 Konstytucji RP, który stanowi, że:

W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie ust. 1 lub nieudzielenia jej wotum zaufania w trybie ust. 2 Sejm w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w ust. 1 lub ust. 2 wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera przysięgę od jej członków.

Do wybrania rządu w ten sposób cały czas potrzeba więc bezwzględnej większości głosów, ale w drugim etapie inicjatywę przejmuje sam Sejm, a rola prezydenta ogranicza się jedynie do powołania wybranego przez posłów rządu.

Jeśli drugi etap również zakończy się niepowodzeniem, przechodzimy do artykułu 155 Konstytucji RP. Tu ponownie istotna jest rola prezydenta. Art. 155, ust. 1 stanowi, że:

W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Prezydent Rzeczypospolitej w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. Sejm w ciągu 14 dni od dnia powołania Rady Ministrów przez Prezydenta Rzeczypospolitej udziela jej wotum zaufania większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Tu należy zwrócić uwagę, że do uzyskania wotum zaufania potrzebna jest już zwykła większość głosów (w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów). Tak wybrany rząd może więc być rządem mniejszościowym.

Warto wiedzieć: W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w art. 155, ust. 1, Prezydent Rzeczypospolitej skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory.

Z rządem mniejszościowym mamy do czynienia, gdy gabinet nie ma poparcia większości posłów w Sejmie. Rząd taki może cały czas funkcjonować i wygrywać głosowania w Sejmie, ale w przypadku dużej mobilizacji pozostałej części posłów jego praca może być utrudniona lub sparaliżowana. Przeciwna strona może również zmobilizować się i wyrazić wotum nieufności, jeśli zdobędzie odpowiednią większość.

W Polsce mieliśmy już do czynienia z funkcjonowaniem rządów mniejszościowych. Zaznaczyć trzeba, że taki rząd może wykreować się w trakcie trwania kadencji Sejmu, co miało miejsce w przeszłości.

W Polsce przykładem rządu mniejszościowego mogą być między innymi:

• rząd Jerzego Buzka w latach 2000–2001
• rząd Leszka Millera w latach 2003–2004
• rząd Marka Belki (2004–2005),
• rząd Jarosława Kaczyńskiego od kryzysu w lipcu 2007 do końca kadencji

• Zwykła większość głosów, to taka, którą uchwalane są w Sejmie na przykład ustawy. W przypadku takiego głosowania liczba głosów „za” musi być wyższa od tych „przeciw”. Co ważne, głosy osób wstrzymujących się od głosowania nie są brane pod uwagę.
• Inaczej jest z większością bezwzględną. Tutaj do głosów wlicza się również głosy wstrzymujące się. Osób głosujących „za” musi być więcej od tych „przeciw” i wstrzymujących się,

* Teoretycznie powołanie tzw. rządu mniejszościowego można wyobrazić sobie również w dwóch pierwszych wyżej opisanych etapach. Jedno z ugrupowań może zagłosować np. za wotum zaufania dla rządu, nie wchodząc oficjalnie w skład gabinetu (i nie deklarując jednoznacznie poparcia w przyszłości podczas głosowań).