- Sam widziałem jak w czasie remontu muszli w roku 1989, wykonując kanalizację, wykopano kilka całych trumien nieusuniętych w czasie likwidacji nekropolii - wspomina pan Bogumił (nazwisko do wiad. red.). - Chyba ich jeszcze trochę zostało...
Najstarszy cmentarz
Park Ludowy im. Witosa założono na początku lat 50. ub. wieku na terenie dawnego reprezentacyjnego cmentarza staroewangelicko-unijny przy ul. Jagiellońskiej. Był to najstarszy bydgoski cmentarz ewangelicki - otwarto go w 1778 r. Powstał na łące za ogrodami klasztornymi zakonu Klarysek. Kaplicę cmentarną zbudowano sto lat później - była ona niezbędna z powodu coraz większej liczby chowanych tu osób, m.in. żołnierzy z bydgoskiego garnizonu.
Po trzech latach
Nekropolia była czynna jeszcze w latach wojny. Decyzja o jego likwidacji zapadła w 1949 r. Trzy lata później zadanie było już wykonane. Niewielką część zwłok - kilkanaście, może kilkadziesiąt - ekshumowano na cmentarz przy ul. Zaświat, reszta pozostała w ziemi. Nagrobne płyty i pomniki znakomicie przydały się jako tani materiał budowlany.
Jeszcze leżą
Ostatnia z ekshumacji miała miejsce w 1956 roku, kiedy budowano muszlę koncertową i widownię amfiteatru. To akurat niemalże centrum tego cmentarza, który sięgał północną granicą aż do obecnej ulicy Markwarta.
- Ekshumacje cmentarzy żydowskich i ewangelickich w tamtych latach przeprowadzano wyjątkowo niechlujnie - mówi prof. Marek Jeleniewski.
- Według mojej wiedzy i z dokumentów, które posiadam, dotyczy to wszystkich jedenastu cmentarzy ewangelickich znajdujących się w granicach miasta. Jestem przekonany, że wbijając łopatę przy ul. Siedleckiej, niedaleko ronda Maczka bez trudu coś znajdziemy. To, co zrobiono z cmentarzem żydowskim na Błoniu to już całkowite barbarzyństwo...
Prof. Jeleniewski zauważa, że najbardziej „humanitarnie” postąpiono z tym cmentarzami, które jeszcze zostały, bo nic na nich nie zbudowano. - A są takie - mówi. - Pamiętam, jak jeszcze w latach 70. były plądrowane. Jestem prawie na sto procent przekonany, że na terenie obecnego parku im. Witosa znajdują się szczątki, których na początku lat 50. po prostu nie ekshumowano...
Przypomnieć to miejsce
- Warto się zastanowić głębiej nad wykorzystaniem tej oazy zieleni zlokalizowanej w centrum miasta. Moim zdaniem, trzeba przypomnieć bydgoszczanom, jakie to jest miejsce. Pochowani na tym cmentarzu zostali znakomici mieszkańcy naszego miasta, obywatele którzy zbudowali to miasto, którym się tak dzisiaj szczycimy - uważa pan Bogumił.
Warto zaznaczyć, że cmentarz ten był miejscem pochówku wielu znanych bydgoszczan. To np. Joanna von Rosenberg-Gruszczyńska, kupcy i przemysłowcy z rodzin Gamm, Peterson, Blumwe, Kolwitz. Tutaj także leżał Carl von Wissman, założyciel Towarzystwa Upiększania Miasta.
„Uwypuklą walory”
Bydgoski Urząd Miasta jeszcze w tym roku chce rozpocząć prace nad koncepcją odnowienia Parku Ludowego im. Witosa.
Po rewitalizacji teren ma być miejscem, z którego chętnie będą korzystać bydgoszczanie bez względu na wiek - zaznaczają urzędnicy. Projektanci muszą „uwypuklić wszelkie istniejące walory terenu od historycznych po przyrodnicze, zaakcentować rolę parku jako części składowej zielonej osi Śródmieścia:” - czytamy w oficjalnej ratuszowej informacji. Ma tu być ścieżka zdrowia, plac zabaw, siłownia plenerowa i wybieg dla psów. Zmodernizowana ma być górka saneczkowa, tak by mogła pełnić również inne funkcje latem.
Obowiązkowo badania
Ratusz zwraca uwagę, że śladów po ekshumacjach trzeba szukać już w archiwach, a żaden z urzędników tych czasów nie pamięta. - Dziś również obowiązują inne przepisy regulujące przeprowadzanie ekshumacji i kwestie lokowania terenów zielonych w miejscach dawnych cmentarzy - mówi Anna Strzelczyk-Frydrych z Biura Obsługi Mediów UM.
Park leży na terenie objętym ochroną konserwatorską. - Tym samym ustalony został obowiązek uzgodnienia zamierzonych robót ziemnych z właściwym konserwatorem zabytków oraz przeprowadzenia przed ich rozpoczęciem badań archeologicznych - podkreśla Strzelczyk-Frydrych.ą
