Podczas niemieckiej okupacji Polska straciła, często bezpowrotnie, setki tysięcy materialnych dóbr kultury. Nie były to tylko obrazy, rzeźby, ale także starodruki, rękopisy i unikatowe rzemiosło artystyczne. Muzea od lat prowadzą pogłębione kwerendy i analizy, których celem jest opracowanie dokładnej listy utraconych dzieł. To trudne zadanie, ponieważ muzealnicy pracują na niezwykle skąpym materiale źródłowym. Potwierdziło się to w przypadku strat wojennych Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, czyli dawnego Muzeum Miejskiego.
- Czasami bazowałyśmy jedynie na wycinkach z przedwojennej prasy i fotografiach wystaw, z których próbowałyśmy wyłowić choćby najmniejszą wskazówkę czy skrawek informacji - tłumaczą drGabriela Frischke, Anna Kaszubowska, Monika Leśniak-Skocka i Anna Pruss-Świątek, autorki katalogu „Straty wojenne Muzeum Miejskiego w Bydgoszczy”, który właśnie trafił do sprzedaży.
Publikacja jest wynikiem badań realizowanych od 2012 roku przez pracowników Działu Ewidencji, Digitalizacji i Konserwacji Zbiorów MOB (do 2021 roku Dział Inwentaryzacji). Pierwszym owocem ich żmudnej pracy w archiwach było uruchomienie w 2018 roku strony internetowej stratywojenne.muzeum.bydgoszcz.pl prezentującej bazę utraconych muzealiów, spisy zbiorów i wystaw oraz dokumentację poświadczającą nabycie obiektów.
Zespół zajmujący się stratami wojennymi bydgoskiego muzeum tworzą obecnie: dr Gabriela Frischke (redaktorka naukowa „Strat”), Anna Kaszubowska, Monika Poła, Monika Leśniak-Skocka oraz Anna Pruss-Świątek.
Kolekcja założonego w 1923 r. Muzeum Miejskiego była bogata i zróżnicowana. Placówka posiadała zbiory archeologiczne, historyczne, etnograficzne, a także obrazy wielu czołowych malarzy i malarek.
W latach 1943-1944 na polecenie władz niemieckich zabytki wywieziono do pobliskich miejscowości w obawie przed zbliżającymi się wojskami sowieckimi. Po wyzwoleniu miasta i ponownym zwożenia kolekcji do Bydgoszczy okazało się, że duża część muzealnych zasobów została zniszczona, bądź rozkradziona. Wiele bezcennych dla narodowej kultury płócien i obiektów mogło spłonąć w pożarach budynków, w których ukryto zbiory.
Przez pierwsze powojenne lata zespołowi muzeum nie udało się przeprowadzić poprawnej inwentaryzacji, co utrudniło sporządzenie wiarygodnej listy strat. Prawidłową procedurę ewidencji wprowadzono dopiero w latach 1968-1975. Braki ujawnione w wyniku spisów z natury i zgłoszone do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego są obecnie ujęte w krajowym wykazie zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem.
W „Stratach” skrupulatnie prześledzono dzieje dawnych kolekcji Muzeum Miejskiego - w trakcie i tuż po zakończeniu wojny oraz w czasach współczesnych. Ważnym fragmentem książki jest relacja z działań prowadzonych przez Prokuraturę Okręgową w Bydgoszczy, Wydział Kryminalny Komendy Wojewódzkiej Policji w Bydgoszczy oraz MOB w latach 2018-2020.
Jak mówią autorki, celem publikacji jest zwiększenie świadomości o historii strat wojennych wśród lokalnej społeczności, propagowanie wiedzy na temat dziedzictwa utraconego oraz zaprezentowanie tzw. dobrych praktyk wypracowanych w czasie prowadzenia badań i współpracy z różnymi instytucjami kulturalnymi i państwowymi.
Wydanie katalogu zawierającego 464 noty nie jest, jak zaznaczają przedstawicielki MOB, równoznaczne z zakończeniem badań.
- Opowieść o utraconym dziedzictwie przedwojennego Muzeum Miejskiego nie jest jeszcze dopisana do końca. Mamy przy tym nadzieję, że uda się trafić na kolejne ślady, które doprowadzą do poznania brakujących szczegółów w historii zbiorów numizmatycznego i archeologicznego. W przyszłości opracowane zostaną także straty poniesione w zakresie grafiki i malarstwa obcego - mówią autorki publikacji.
