Śladem istniejących i zapomnianych nekropolii Fordonu. Nietypowy spacer po Bydgoszczy

Grupa kilkudziesięciu osób w ostatnią niedzielę października wieczorem zebrała się na Rynku w Starym Fordonie przy kościele pw. św. Mikołaja. Zanim wycieczka się rozpoczęła, uczestnicy mogli dowiedzieć się o wielokulturowej fordońskiej historii w kontekście zwyczajów pogrzebowych i wierze w życie pozagrobowe wśród Polaków, Żydów i Niemców, wspominając tych, którzy odeszli przed wiekami i współcześnie. Następnie udano się na trzy nekropolie: przy ulicy Cechowej św. Jana, ewangelicką i więzienną. Kolejnymi punktami były cmentarze św. Mikołaja oraz żydowskie przy Kasztelańskiej i Samotnej.

Cmentarz katolicki św. Jana w Bydgoszczy jest obok - cmentarza Starofarnego - najstarszą nekropolią w grodzie nad Brdą (założono go po 1780 roku). Najstarszym zachowanym nagrobkiem jest żeliwny krzyż z 1839 roku umieszczony na cokole z piaskowca z grobu księdza Ignacego Kriegera (był proboszczem w Fordonie w latach 1769-1839). Na cmentarzu znajduje się również wspólna mogiła ofiar egzekucji wykonanej 2 października 1939 roku przez niemiecki Selbstschutz (formacja paramilitarna złożona z przedstawicieli niemieckiej mniejszości narodowej zamieszkującej terytorium II Rzeczypospolitej) przed kościołem na rynku fordońskim. Spoczywają tu: Wacław Wawrzyniak (1894-1939, powstaniec wielkopolski, burmistrz Fordonu od 1921 r.,Benon Kaszewski, (drogerzysta), Albin Piotrowski (1923-1939, gimnazjalista), Waldemar Podgórski (rzeźnik), Stefan Zalesiak (maszynista w papierni w Fordonie), Polikarp Ziółkowski (właściciel przetwórni owoców w Fordonie), ks. Hubert Raszkowski (wikary), ks. prałat Henryk Szuman ze Starogardu.

Przed II wojną światową w Fordonie (wówczas było to osobne miasto, jako dzielnica Bydgoszczy funkcjonuje od 1 stycznia 1973 roku) żyli obok siebie Żydzi, Niemcy i Polacy. Rzadko spotykane groby z XIX wieku znajdują się na tutejszym cmentarzu parafialnym, gdzie spotkać można kwatery kupców, organisty i kolejnych proboszczów parafii pod wezwaniem św. Mikołaja w Fordonie. Tu też znajduje się były cmentarz więzienny.

Cmentarz żydowski powstał prawdopodobnie 300 lat temu, chowano tam mieszkańców gminy żydowskiej. Początki cmentarza ewangelickiego to wiek XIX.

Przypomnijmy, że 17 września br. w Starym Fordonie uroczyście odsłonięto lapidarium upamiętniające nekropolię ewangelicką, w budowie którego pomagali osadzeni z fordońskiej jednostki penitencjarnej. Inicjatywa zbudowania lapidarium zrodziła się w 2015 roku, kiedy rzeka Wisła odsłoniła osadzone na dnie kamienne odłamki. Były to fragmenty pomników z cmentarza ewangelickiego. Stowarzyszenie Miłośników Starego Fordonu podjęło się wówczas wydobycia wszystkich odkrytych fragmentów. Najstarsze z nich pochodzą z 1870 roku. Tablica i fragmenty grobów ewangelickich znajdują się tuż obok cmentarza katolickiego przy ul. Cechowej. Lapidarium, czyli miejsce pamięci powstało dzięki funduszom w ramach programu „Jedno miasto, trzy kultury”.

Była to już dziewiąta edycja wyjątkowego spaceru w świetle latarek, ale i zapalonych zniczy po dawnych miejscach pamięci i czynnych wciąż nekropoliach, odwiedzonych tuż przed zbliżającym się dniem Wszystkich Świętych i Zaduszkami.