Tomasz Wiertelak z Fundacji Instytut Cyberbezpieczeństwa: - Zastrzeżony PESEL uniemożliwia kradzież naszej tożsamości

Od 17 listopada 2023 roku każdy może samodzielnie zastrzec swój PESEL w centralnej bazie. Duże jest zainteresowanie tą możliwością?
Bardzo duże. To zainteresowanie potwierdza, że Polacy chcą zwiększyć bezpieczeństwo swoich danych, ponieważ zastrzeżony PESEL, czyli numer identyfikacji osobistej, tak naprawdę uniemożliwia kradzież tej naszej tożsamości. Z drugiej strony, zwiększone zainteresowanie tym zastrzeżeniem wskazuje na to, że jesteśmy coraz bardziej świadomi tego, aby chronić swoją prywatność jak i tego, że warto tak czynić.

To co daje zastrzeżenie naszego numeru PESEL?
Na przykład to, że nikt nie będzie mógł wziąć kredytu w banku na nasze konto, założyć rachunku bankowego bądź go zlikwidować. Nie będzie mógł wziąć pożyczki, leasingu lub zawrzeć umowy. Nie będzie mógł dokonać aktu sprzedaży nieruchomości. Pamiętajmy, że te ograniczenia - gdy nasz PESEL będzie zastrzeżony - dotyczą także nas samych. My również nie będziemy mogli dokonać, choćby tych wymienionych przeze mnie, transakcji. Z drugiej strony, zastrzeżenie przez nas numeru PESEL znacznie ograniczy choćby SIM swapping, czyli fałszowanie karty SIM w celu nielegalnego autoryzowania transakcji. Bo jeśli ten PESEL będzie zastrzeżony, to nikt nie będzie mógł zlecić wydania duplikatu karty SIM. A tak do tej pory czynili przestępcy internetowi, którzy dość mocno nas cały czas infiltrują. Gdy ustalą oni numer naszego rachunku bankowego oraz zdobędą dostęp do danego konta - najczęściej za pomocą phishingu - to udają się do punktu obsługi klienta, operatora sieci komórkowej i wykorzystując nasz PESEL zamawiają sobie klon naszej karty SIM. I w tym momencie uzyskują dostęp do naszego numeru telefonu oraz potwierdzeń sms czy jednorazowych kodów, które do nas przychodzą. W ten sposób kradną pieniądze z naszego konta. My jako użytkownicy telefonu o tym zazwyczaj nie wiemy jak i o tym, że jesteśmy od dłuższego czasu obserwowani. Oprócz tego – na bazie skradzionej tożsamości - przestępcy nagminnie zaciągają kredyty, biorą szybkie pożyczki czy realizują zakupy na raty.

A czy zastrzeżenie numeru PESEL umożliwi nam wizytę u lekarza, podczas której pacjent jest przecież weryfikowany?
Rzeczywiście, podstawą wizyty u lekarza w przychodni jest nasz PESEL, ale w tym przypadku jego zastrzeżenie nie zablokuje nam możliwości rejestracji do tego lekarza. Ponieważ podczas tej rejestracji - na podstawie numeru PESEL - weryfikowany jest tylko fakt posiadania przez nas ubezpieczenia zdrowotnego. Dlatego też, rejestrując się, podajemy PESEL i mimo że jest on zastrzeżony, to umożliwia personelowi przychodni weryfikację naszych uprawnień. Tak więc zastrzeżenie danych tożsamości nie "utajnia" numeru PESEL w systemach, tylko dodawana jest informacja, że dany PESEL jest zastrzeżony. Podobnie sytuacja ma się w aptece, gdy realizujemy recepty jak i w urzędzie.

Trzeba też wiedzieć i o tym, że jeśli mamy zastrzeżony PESEL, to nie będziemy mogli w ciągu jednego dnia wypłacić w danym oddziale banku kwoty w wysokości trzykrotności minimalnego wynagrodzenia.
Zgadza się. To zabezpieczenie wprowadzono głównie z myślą o osobach starszych, które bardzo często są ofiarami przestępstwa "na wnuczka". Chodzi o to, aby w ten sposób ograniczyć wypłaty dużych kwot, po które często przychodzi do banku zmanipulowany przez przestępców senior. To ograniczenie kwoty ma jakby uchronić ich przed wypłacaniem większej ilości gotówki. Jest też takim potwierdzeniem tego, że również pracownicy banków są wyczuleni na tego typu przestępstwa i starają się na nie reagować, kiedy do banku przychodzi starsza osoba i próbuje wypłacić więcej pieniędzy.

Każdy będzie mógł zastrzec swój PESEL?
Każdy i to w dowolnym momencie. Kiedy uzna, że takie zastrzeżenie numeru identyfikacji osobistej jest mu z jakiś powodów potrzebne. Albo kiedy zniszczy lub zgubi dowód osobisty, bądź dowie się o tym, że w wyniku ataku hakerskiego wyciekła całkiem spora baza numerów PESEL. Tak na przykład zdarzyło się pod koniec listopada minionego roku. Wówczas do sieci trafiły wyniki badań kilkudziesięciu tysięcy Polaków, którzy w latach 2017-2023 korzystali z usług laboratoriów medycznych jednej z firm medycznych. Hakerzy ujawnili m.in. numery PESEL tych pacjentów oraz ich adresy. Wniosek o zastrzeżenie numeru PESEL może też złożyć opiekun osoby chorej, z niepełnosprawnością czy kurator, po przedstawieniu pełnomocnictwa potwierdzonego dokumentem tożsamości. Istotne jest to, że gdy dojdzie do zmiany numeru PESEL, trzeba go będzie zastrzec jeszcze raz, ponieważ utajnienie tych danych osobowych nie następuje z automatu.

A w jaki sposób możemy zastrzec swój PESEL?
Najprościej można zrobić to zastrzeżenie w Internecie. Tu potrzebne będą: profil zaufany, podpis kwalifikowany, e-dowód lub dane do logowania w bankowości elektronicznej. Wystarczy zalogować się na portalu obywatel.gov.pl lub za pomocą aplikacji mObywatel i wybrać opcję "Zastrzeż PESEL". Numer identyfikacji osobistej można też zastrzec na piśmie w każdym dowolnym urzędzie gminy, w placówce bankowej czy pocztowej. Przy tym pamiętajmy, że - według przepisów - sprawdzenie, czy nasz PESEL jest zastrzeżony, będzie obowiązywał dopiero od 1 czerwca 2024 roku, bo banki czy inne instytucje finansowe potrzebują czasu na wdrożenie procedur weryfikacyjnych tego numeru. Teraz, gdyby dana instytucja chciałaby zweryfikować, czy numer PESEL jest zastrzeżony, to nie ma jeszcze takiej możliwości technicznej.

Można też cofnąć zastrzeżenie numeru PESEL... I co wówczas?
Wówczas po takim cofnięciu zastrzeżenia naszego numeru identyfikacji osobistej będziemy mogli na przykład wziąć kredyt w banku. Co istotne, ścieżka cofnięcia tego zastrzeżenia jest taka sama, jak przy zastrzeżeniu tego numeru PESEL, z tym, że w przypadku odwołania zastrzeżenia tego numeru wybieramy opcję "Cofnij zastrzeżenie". Przy czym warto wiedzieć, że od momentu cofnięcia zastrzeżenia numeru PESEL nie będzie można dokonać ponownego zgłoszenia jego zastrzeżenia przez 30 minut. Należy pamiętać i o tym, że informacja o zastrzeżeniu bądź jego cofnięciu może pojawić się w systemach z opóźnieniem 12-godzinnym. Jest to o tyle ważne, że gdy będziemy chcieli wypłacić więcej pieniędzy, podpisać umowę kredytową czy też leasingu, będziemy musieli wycofać zastrzeżenie numeru PESEL odpowiednio wcześniej.