Żnińskie Towarzystwo Kultury dotąd odsłoniło kilka tablic upamiętniających dawnych mieszkańców. W tym roku taka tablica ma znaleźć się w miejscu dawnej synagogi. O tym przedsięwzięciu rozmawiamy ze Stefanem Czarneckim, prezesem ŻTK. <!** Image 2 align=none alt="Image 204580" sub="Widokówka z 1904 roku pokazuje synagogę przy ul. Pocztowej.">
ŻTK chce odsłonić kolejną tablicę przypominającą historię Żnina...
Od kilku lat z różnych środowisk dochodziły do nas sugestie, aby przypomnieć historię Żydów w Żninie. Ich obecność, jeżeli chodzi o liczbę mieszkańców, jak i rolę, także się zmieniała. Czasem byli przyjmowali dobrze, innym razem byli konkurentami w handlu, ale jednak ich pozycja miała wpływ na miasto. Ciekawym tematem jest synagoga. Zburzyli ją Niemcy. Specjalnie nie używam tutaj słowa „hitlerowcy” lub „niemieccy naziści”, ponieważ to jest element wygładzania historii.
Myślę, że większość mieszkańców wie, gdzie kiedyś w Żninie stała synagoga i gdzie były dwa kirkuty. Ale o losach Żydów w mieście wiedza jest bardzo mała...
Ten temat został przez nas zgłębiony dość dokładnie. Mamy zamiar odsłonić tablicę poświęconą Żydom i tej synagodze, która znajdowała się w miejscu, gdzie dziś stoi blok przy ulicy Pocztowej. Mamy zwyczaj, że gdy odsłaniamy tablicę to zawsze towarzyszy temu książka. Jest już napisana. Praktycznie brakują nam tylko trzy zdjęcia i musimy dotrzeć do osoby, która widziała, jak synagoga została zburzona. Autorem publikacji jest Marek Wilgórski, którego w tym roku nagrodziliśmy laurem Żnińskiego Towarzystwa Kultury. W książce jest dokładna analiza tego fragmentu naszej historii.
Przybliżmy zatem naszym Czytelnikom trochę historii Żydów w stolicy Pałuk...
Początek osadnictwa żydowskiego to jest X-XI wiek. Żydzi docierali do Wielkopolski oraz do należącego wówczas do arcybiskupów Żnina. Stanowili konkurencję w handlu, byli prześladowani, wydalani, ale stanowili ważną część społeczeństwa. Mieli wpływ na rozwój i oblicze Żnina. Społeczność ich była dosyć silna. Ich życie koncentrowało się na dzisiejszej ulicy Pocztowej.
Dlaczego akurat w tym miejscu?
Tam była synagoga, szkoła, dom rabina. <!** Image 3 align=none alt="Image 204581" sub="Obecnie w tym miejscu znajduje się blok mieszkalny">
Czy do dzisiaj przetrwały jakieś bliższe informacje?
Wiemy, co składało się na majątek. Oprócz synagogi, wybudowanej w 1894 roku, był także dom mieszkalny z przybudówką i z kuchnią dla rabina, chlew, dom mieszkalny z przybudówką i kuchnią dla kantora, łaźnia rytualna, dom szkolniczy, chlew, szopka na deski, płot przy bożnicy, dom mieszkalny przy starym cmentarzu, kostnica, a także stary i nowy cmentarz. Mamy także listę wyposażenia bożnicy. Jako przykład mogę powiedzieć, że było tam: czterdzieści jeden ławek różnej wielkości, świeczniki, lampa gazowa, drabina, osiem chodników z materiału, pulpity.
Czy zachowały się jakieś zdjęcia ze środka synagogi?
Niestety, nie.
Jak będzie wyglądała tablica upamiętniająca obecność Żydów w mieście?
Jest już gotowy projekt. To będzie granitowa prostokątna płyta. Umieszczony na niej będzie płaskorzeźba synagogi na podstawie widokówki z kolekcji Zbigniewa Zwierzykoskiego. Będzie na niej napis: „W latach 1894-1939 w tym miejscu stała synagoga zniszczona przez Niemców. Dla upamiętnienia w imieniu społeczeństwa Żnińskie Towarzystwo Kultury”. Z drugiej strony tablicy taki napis będzie widniał w języku hebrajskim i będzie gwiazda Dawida. Całość wykona Zbigniew Dolski. Chcemy z tym projektem pojechać do Gminy Żydowskiej w Poznaniu. Na to wydarzenie planujemy zaprosić , m.in., ambasadora Izraela, przedstawiciela naszego Ministra Spraw Zagranicznych oraz Szewacha Weissa.
A obóz?
Napiszemy też o obozie na około sto osób, który znajdował się w Murczynie. Doktor Andrzej Hofffmann, były prezes ŻTK, któremu Niemcy zamordowali ojca, jeszcze za komuny doprowadził do tego, że na cmentarzu w Górze jest ich grób i pomnik. <!** reklama>
Czy w książce znajdzie się też informacja o tym, co stało się z Żydami w Żninie?
Jak i dlaczego Żydzi zniknęli ze Żnina, tego dokładnie nie wiem. Prawdopodobnie część w czasie i po drugiej wojnie światowej, a część wyjechała w 1968 roku na polecenie Gomułki, choć dosłownie wczoraj odkryłem, że żona Gomułki miała pochodzenie żydowskie. Po tym czasie niewielu Żydów zostało w stolicy Pałuk. Może wśrod mieszkańców są osoby, które mają informacje na ten temat. Prosimy o kontakt. Jesteśmy otwarci na współpracę. Chcemy, żeby nasza publikacja była jak najbardziej dokładna i rzetelna.
TECZKA PERSONALNA:
Stefan Czarnecki, prezes Żnińskiego Towarzystwa Kultury
Mieszka w Żninie. Prezesem ŻTK jest od 2004 roku. Dwadzieścia lat był menadżerem znanego motorowodniaka Tadeusza Haręzy. Pasjonuje się historią Żnina, urządzaniem wnętrz i malarstwem. Uwielbia poetów okresu romantyzmu, a szczególnie Adama Mickiewicza i Cypriana Kamila Norwida.
