Dlaczego dzieci nie chcą chodzić do szkoły? Często słyszymy: „nudno”, „nic się nie dzieje”, „nie da się skupić”. Wyniki międzynarodowych badań, takich jak TIMMS, pokazują, że polscy uczniowie mają niskie poczucie pewności siebie i słabą identyfikację ze szkołą – mimo wysokich wyników nauczania.
Zespół badaczy z Centrum Nauki Kopernik postanowił sprawdzić jaki wpływ ma na tą sytuację przestrzeń w klasie. W ramach projektu badawczo-rozwojowego „Przestrzeń w klasie ma znaczenie”, wspólnie z firmą Moje Bambino przyglądali się, jak wygląda codzienna przestrzeń edukacyjna – i co można w niej zmienić, by lepiej służyła dzieciom.
🧒 Co mówią uczniowie?
„To nie meble zmieniają klasę, tylko rozmowa, która się wokół nich toczy” – mówi jeden z nauczycieli uczestniczących w badaniu. Uczniowie nie oczekują luksusu. Chcą czystych i wygodnych ławek, dostępu do światła, miejsca, gdzie można na chwilę odpocząć. Czasem wystarczy wydzielony kąt z rośliną, pufą i ich własnym planem pracy na ścianie. Jednak, to co ich najbardziej motywuje to zaangażowanie ich do współdecydowania o tym jak wygląda przestrzeń ich klasy. To małe rzeczy, które zwiększają poczucie odpowiedzialności i przynależności.
Potwierdzają to nauczyciele biorący udział w badaniach Centrum Nauki Kopernik: „Możliwość decydowania o tym, jak zorganizować klasę, sprawiła, że uczniowie czuli się docenieni i szanowani, co przyczyniło się do stworzenia bardziej pozytywnego i produktywnego środowiska nauki.”
„Gdy uczniowie mają wpływ na swoje otoczenie, czują, że ich zdanie ma znaczenie, co zwiększa ich pewność siebie i motywację.”
Rodzice, którzy odwiedzają szkoły podczas wywiadówek czy dni otwartych, często zauważają, że układ sal lekcyjnych nie zmienił się od ich własnych szkolnych lat. Nadal dominują rzędy ławek i nauczyciel w centrum. Taki układ, jak podkreślają badacze, nie sprzyja relacjom rówieśniczym ani współpracy – dzieci siedzą tyłem do siebie, bez możliwości rozmowy czy wspólnego działania.
Natomiast specjaliści podkreślają: przemyślane środowisko edukacyjne może stać się narzędziem dydaktycznym, wspierającym uczenie się i budowanie relacji. Przestrzeń nie jest więc neutralna – jej układ i sposób urządzenia wyraża naszą wizję edukacji i wpływa na to, jakie relacje i procesy zachodzą między uczniami a nauczycielami.
Jak zaznacza Anna Dziama, pełnomocnik Dyrektora Centrum Nauki Kopernik ds. Edukacji: „Sala lekcyjna to miejsce, gdzie dzieci zdobywają wiedzę ale też nawiązują relacje oraz uczą się współpracy.” Tymczasem tradycyjny układ przestrzeni, gdzie ławki stoją w rzędach, a nauczyciel zajmuje centralne miejsce, nadal dominuje. Taki układ odzwierciedla przekonanie, że nauczyciel jest jedynym źródłem wiedzy, a uczniowie mają jedynie słuchać.
Za kluczowe kompetencje przyszłości uważa się tzw. 4K: krytyczne myślenie, kreatywność, komunikację i kooperację. Czy przestrzeń może wspierać ich rozwój? Rekomendacje Centrum Nauki Kopernik przynoszą trzy kierunki zmian: partycypacja, dobrostan uczniów i mobilność.
Partycypacja oznacza włączanie uczniów do współdecydowania o przestrzeni. Traktowani jako partnerzy, chętniej biorą odpowiedzialność za wspólne miejsce. Co istotne, nie domagają się luksusów – chcą po prostu światła, wygody, czystości i miejsca na odpoczynek
Uczniowie chcą także ergonomicznych mebli, dostosowanych do długiego siedzenia – z wygodnymi oparciami i miękkimi obiciami. Zwracają też uwagę na równość – meble powinny być takie same dla nauczycieli i uczniów. Marzą o salach, które można współtworzyć – ozdabiać, personalizować, zmieniać w zależności od potrzeb. Proponują m.in. działania typu DIY: naklejki, plakaty, rośliny, które ułatwią aranżację klasy.
W ramach konkursu będącego częścią projektu „Przestrzeń ma znaczenie”, nauczyciele opisywali zmiany w klasach, które wprowadzili wspólnie z uczniami. Zwracali uwagę, że zaangażowanie uczniów w aranżowanie sali przekłada się nie tylko na większe poczucie odpowiedzialności, ale także na lepsze efekty nauki. „Uczniowie zaproponowali, żebyśmy stworzyli kącik relaksu – to była ich inicjatywa, zrealizowana własnymi siłami. Dziś wszyscy czujemy, że klasa naprawdę jest nasza.”
Układ ławek ma znaczenie. Podkowa sprzyja kontaktowi wzrokowemu i dyskusji, wyspy – współpracy, pojedyncze stanowiska – koncentracji. Elastyczne przekształcanie przestrzeni umożliwia różnorodne formy pracy – indywidualną, zespołową, czy np. metodą myślącej klasy. Nauczyciele, którzy pozwalają uczniom zmieniać układ sali, zauważają, że sprzyja to współpracy i większemu zaangażowaniu.
Co ważne, zmiana układu mebli nie musi być uciążliwa. Mobilność i swoboda ruchu są nie tylko możliwe, ale i potrzebne. Badania eksperymentalne przeprowadzone dzięki infrastrukturze badawczo-rozwojowej Centrum Nauki Kopernik, pokazują, że reorganizacja Sali, niezależnie czy jest wyposażona w meble mobilne czy tradycyjne trwa zaledwie 2,5 minuty. Uczniowie szybko ustawiają stoliki zgodnie z potrzebami lekcji. Czują się przy tym bardziej zmotywowani i mniej znużeni. Możliwość zmiany pozycji, pracy na podłodze lub przy ścianie, kontaktu z innymi uczniami – wszystko to wpływa pozytywnie na ich samopoczucie.
W ramach badania „Przestrzeń ma znaczenie” sprawdzono także jak różnią się lekcje prowadzone przy tradycyjnych i ruchomych stanowiskach pracy. Wyniki pokazały, że uczniowie korzystający z mobilnych mebli byli bardziej aktywni, zaangażowani i deklarowali więcej pozytywnych emocji – czuli się zaskoczeni, podekscytowani, mniej znudzeni. Nauczyciele również lepiej oceniali lekcje prowadzone w tak zaaranżowanej przestrzeni, choć niektórzy mieli trudność z opanowaniem klasy, gdy uczniowie zbyt często zmieniali pozycję. Z perspektywy uczniów ważna była nie tylko swoboda poruszania się, ale też możliwość decydowania, gdzie i jak chcą pracować. To wpływało na ich samopoczucie i chęć do działania.
Warto zauważyć, że zmiany w przestrzeni nie wymagają kosztownych inwestycji. Kluczowa jest świadomość nauczycieli i dyrektorów, że przestrzeń to narzędzie pedagogiczne oraz zaproszenie uczniów do współdecydowania. Wiele pomysłów uczniowie mogą zrealizować sami, przy wsparciu nauczycieli i rodziców. Już sam gest zaproszenia ich do rozmowy o klasie jest sygnałem, że ich głos się liczy. Takie drobne zmiany mają ogromny wpływ – nie tylko na komfort nauki, ale i na relacje, motywację oraz poczucie przynależności do szkolnej wspólnoty.
Raport „Przestrzeń w klasie ma znaczenie” oraz artykuł Anny Dziamy, pełnomocniczki dyrektora Centrum Nauki Kopernik ds. jakości i rozwoju edukacji, związany z tym raportem, dostępne są na stronie: https://www.kopernik.org.pl/przestrzenie-edukacji
