Do najznamienitszych familii krajeńskich, które w okresie staropolskim odegrały znaczącą rolę w regionie, na dworze królewskim i w całej Rzeczypospolitej, należą Orzelscy.
<!** Image 2 align=right alt="Image 66647" sub="Niespotykana już dziś architektura dawnej rządcówki orzelskiego folwarku zbudowanej w 1820 roku. /Fot. Archiwum Muzeum Ziemi Krajeńskiej w Nakle">Swoje korzenie ród wywodził z Bożejewic pod Żninem. Jego protoplastą był Sławbor herbu Drya, który w 1433 r. nabył wieś Orle niedaleko Mroczy, gdzie osiadł na stałe, przyjmując od nazwy miejscowości nazwisko. Około połowy XV w. zbudował nad Jeziorem Witoławskim kamienno-ceglany dwór obronny, a później murowany niewielki kościółek. Dobra po ojcu przejął syn Mikołaj, a po nim wnuk Sławbora, też Mikołaj, w młodości dworzanin kanclerza wielkiego koronnego Krzysztofa Szydłowieckiego, a później kasztelana poznańskiego Łukasza Górki. Spośród jego siedemnaściorga dzieci (z trzech żon), największe kariery zrobili Świętosław oraz Jan.
Pierwszy urodził się w Orlu w 1549 r. Studiował w Krakowie, Frankfurcie i w Wittenbergii, gdzie przeszedł na luteranizm. W 1573 r. rozpoczął służbę publiczną na dworze królewskim. Popierał gorąco Stefana Batorego, który obdarzał go za to nadaniami ziemskimi i dochodowymi stanowiskami, m.in. pisarza i sędziego ziemskiego kaliskiego, starosty kościańskiego. Sejm warszawski 1582 r. wybrał go na marszałka koła poselskiego. Był posłem sejmu koronacyjnego Zygmunta III Wazy i na czele delegacji witał przyszłego monarchę w Gdańsku. W przyszłości młody król wyróżnił go kolejnymi nadaniami, w tym dochodami z ceł bydgoskich i starostwem radziejowskim. Jako jeden z najgorliwszych obrońców protestantyzmu w Polsce i zwolennik tolerancji religijnej, szybko Świętosław przeszedł do opozycji przeciw katolickiemu królowi. Pozostawił po sobie świetne dzieło historyczno-kronikarskie, opisujące wydarzenia pierwszych bezkrólewi. Zmarł w 1598 r.
<!** reklama>Jan Orzelski, o dwa lata młodszy brat Świętosława, autor rodowej kroniki uzupełnianej do końca XVII w., w odróżnieniu od większości swojego rodzeństwa pozostał katolikiem. Studiował w Lipsku, Krakowie, Padwie i Bolonii. W 1571 r. pojawił się na dworze królewskim jako cześnik. Był wyśmienitym żołnierzem. Karierę wojskową zaczął od wojny gdańskiej w 1577 r. Następnie z własną chorągwią ruszył na kampanię moskiewską i wziął udział w sławnym rajdzie dywersyjnym hetmana polnego litewskiego Krzysztofa „Pioruna” Radziwiłła. Do 1585 r. służył na kresach. Później powrócił na Krajnę i osiadł w swoich dobrach w Runowie, gdzie m.in. pobudował dwór murowany oraz stojący tam do dziś piękny kościół pw. Najświętszej Trójcy. Za zasługi dla Rzeczypospolitej otrzymał starostwo kościańskie i kasztelanię rogozińską. Zmarł w 1617 r.
Autor jest dyrektorem Muzeum Ziemi Krajeńskiej w Nakle
