Drewniany dwór, murowany zamek

Rangę i znaczenie miasta w okresie średniowiecza i w czasach staropolskich można mierzyć na podstawie jego walorów obronnych oraz górującego ponad murami i wałami zamku.

<!** Image 2 align=right alt="Image 44330" sub="Próba rekonstrukcji Nakła w XIII wieku. Mniejszy gród warowny zbudowany został w okolicach dzisiejszego kościoła p.w. św. Wawrzyńca przez księcia wielkopolskiego Przemysława I podczas oblężenia grodu w 1255 r">W takim kontekście niewiele możemy powiedzieć o Nakle, gdyż, niestety, nie zachowały się w nim żadne zamkowe pozostałości. Ruiny średniowiecznego zamku do dziś przetrwały jednak w pobliskim Szubinie, podobnie zresztą jak ruiny dworu obronnego w Orlu.

Została tylko nazwa

Po dawnym nakielskim zamku zachowała się tylko nazwa Placu Zamkowego, gdzie, w jego północno-zachodniej części, stał niewielki, najpierw drewniany, a później (od czasów Kazimierza Wielkiego) murowany zamek z wysoką wieżą, która spinała wał ziemny wraz z drewnianą palisadą grodziska, a od 1299 r. miasta. Już w czasach Bolesława Chrobrego w Nakle istniało podgrodzie, co świadczyło o randze miejscowości. Dzięki ostatnim badaniom poznańskich archeologów z Polskiej Akademii Nauk, stwierdzono, że drewniany materiał archeologiczny znaleziony w Nakle podczas wykopalisk na przełomie lat 50. i 60. XX w. pochodził z początku XI wieku. Użyte do budowy domów i ulic nakielskich drewno zostało ścięte dokładnie w 1004 r. Wtedy też najprawdopodobniej powstał drewniany dwór mianowanego przez księcia grododzierżawcy, późniejszego komesa, a następnie kasztelana. Wraz ze wzrostem w XIV w. znaczenia miasta i pojawienia się urzędu starościńskiego, król Kazimierz Wielki pobudował murowany zamek. Nie zachowały się do naszych czasów żadne dokładniejsze jego architektoniczne opisy. Dzięki przypadkowemu odkryciu na terenie posesji Piotra Reinkego w początkach XX w. fragmentu zamkowego muru, wysokiego na ponad 2,5 m, wiadomo jednak, że zbudowany był z charakterystycznej dla średniowiecza dużej czerwonej cegły (palcówki), łączonej zaprawą wapienną, a całość spoczywała na cokole z olbrzymich polnych kamieni.

<!** reklama left>Sąd i więzienie

W okresie średniowiecza i w czasach staropolskich zamek wykorzystywany był głównie do celów administracyjno-sądowych. Tu odbywał swoje posiedzenia sąd grodzki. Na dnie wieży zamykano skazanych. Przyjmowano znamienitszych gości, w tym książąt i królów. Gród i zamek w razie niebezpieczeństwa stanowił poważną zaporę dla wroga. Tak było w czasach Bolesława Krzywoustego i Przemysława I, którzy długo oblegali gród. Miasta nie udało się zdobyć również Krzyżakom w 1409 r. Dopiero wojny szwedzkie w połowie XVII w. przyniosły zniszczenie Nakła. Zburzeniu w 1657 r. uległ również nakielski zamek. I mimo że już dwa lata później przystąpiono do odbudowy zamku, nigdy już nie odzyskał on swojej świetności i dawnego blasku.