Perfekcjonizm to nie tylko dążenie do doskonałości, ale przede wszystkim uzależnienie samooceny i poczucia własnej wartości od osiąganych wyników. W rozumieniu klinicznym odgrywa on istotną rolę w rozwoju oraz w przebiegu wielu zaburzeń psychicznych – jako czynnik predysponujący do nich oraz je podtrzymujący. System edukacji, media społecznościowe, a często również rodzina podkreślają, że jedynie sukcesy się liczą. W rezultacie, dzieci i młodzież zaczynają wierzyć w ten przekaz. W ten sposób rodzi się patologiczny strach przed porażką, który może przerodzić się w chroniczny stres, zaburzenia lękowe, depresję, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne czy zaburzenia odżywiania.
Dlaczego perfekcjonizm szkodzi?
Osoby z nadmiernie rozwiniętym perfekcjonizmem mają nierealistyczne oczekiwania wobec siebie, nie potrafią zaakceptować swoich błędów i niedoskonałości, co prowadzi do ciągłego niezadowolenia z siebie i niskiej samooceny. Perfekcjoniści często czują, że ich wartość jako osoby zależy wyłącznie od ich osiągnięć, co sprawia, że każdy błąd jest dla nich katastrofą. Chociaż dążenie do jak najlepszych wyników może być motorem napędowym do rozwoju, to częściej paradoksalnie obniża wydajność i efektywność. Strach przed pomyłką, spodziewana negatywna ocena ze strony innych, skutecznie paraliżują działania i zabijają kreatywność. Co gorsze, nawet zrealizowanie zamierzonego celu nie daje satysfakcji, ponieważ szybko włącza się zniekształcone myślenie o tym, że można to było to zrobić lepiej.
Jak wspierać młodzież w rozwoju bez wpędzania w pułapkę perfekcjonizmu?
Motywując dzieci do nauki i innych aktywności pamiętajmy, że nie trzeba być we wszystkim doskonałym. Bardzo ważne jest, by docenić wysiłek i zaangażowanie samo w sobie, a nie tylko najlepsze rezultaty. Nauka, że błędy są naturalną częścią procesu uczenia się, może pomóc dziecku w budowaniu zdrowej samooceny i elastyczności w radzeniu sobie z niepowodzeniami. Dzieci, które uczą się, że warto jest próbować i nie poddawać się, nawet gdy coś nie idzie po ich myśli, mogą rozwijać większą odporność psychiczną i umiejętność radzenia sobie z wyzwaniami. Odnajdywanie przyjemności z samego podjęcia działania, a nie tylko z idealnego wyniku, zachęca do doświadczania nowych aktywności.
Jak motywować, by nie wpędzić w pułapkę perfekcjonizmu?
Rodzice i nauczyciele mogą odgrywać ważną rolę w kształtowaniu zdrowego podejścia do nauki i osiągania celów, przede wszystkim pokazując, jak sami radzą sobie w trudnych sytuacjach.
Chwal wysiłek, nie tylko wyniki: doceniaj wysiłek, jaki dziecko wkłada w naukę. Podkreślaj, że to proces nauki i zdobywanie nowych umiejętności są najważniejsze, a nie końcowy rezultat. To jak z ćwiczeniami fizycznymi: nie chodzi o to, aby zrobić coś perfekcyjnie raz, ale o to, aby mieć frajdę z ruchu.
Ucz akceptacji błędów: pomóż zrozumieć, że błędy są naturalną częścią procesu nauki. Nie bój się powiedzieć o swoich własnych doświadczeniach i o tym, czego się z nich nauczyłeś. Pokaż, że każdy, nawet dorośli, popełnia błędy i że nie ma w tym nic złego.
Zadbaj o bezpieczne środowisko: zapewnij dziecku bezpieczne i wspierające środowisko, w którym może eksplorować, eksperymentować i popełniać błędy bez obawy przed krytyką czy karą. Zachęcaj do zadawania pytań i poszukiwania własnych rozwiązań.
Wspieraj różnorodność zainteresowań: zachęcaj dziecko do rozwijania zainteresowań i pasji. Pokaż, że życie to nie tylko szkoła i oceny, ale również hobby, sport, sztuka i inne dziedziny, które mogą przynosić radość i satysfakcję.
Wspieraj w trudnych chwilach: kiedy dziecko przeżywa porażkę, bądź dla niego wsparciem. Wysłuchaj jego obaw, nie bagatelizuj ich, nie wyśmiewaj. Podkreśl, że te emocje są normalne i ma prawo się bać, ale Ty jesteś przy nim niezależnie od rezultatu.
Dla wielu nauczycieli i rodziców dobre rezultaty aktywności dziecka stanowią potwierdzenie ich wartości jako opiekunów i edukatorów. Pamiętajmy jednak, że celem edukacji jest nie tylko przekazywanie wiedzy, ale również kształtowanie zdrowej i stabilnej samooceny u dzieci i młodzieży, która pomoże w przyszłości skutecznie radzić sobie z wyzwaniami, jakie niesie dorosłe życie.
Mirela Batog – psycholożka, ukończyła również szkołę psychoterapii poznawczo-behawioralnej. Uczy podstaw interwencji kryzysowej oraz pracy z osobą po przemocy seksualnej. Pracuje jako psycholog interwencyjny oraz prowadzi swój gabinet.
