Papier jest cierpliwy. I trwały. Dzięki temu dziś możemy zobaczyć, jak wyglądał handel śledziami prosto z beczki na Rybim Rynku w Bydgoszczy, jak budowano śluzę w Nakle, jak w Toruniu defilowały polskie wojska kolonialne, gotowe podjąć walkę o... ziemie w afrykańskiej Gambii.
<!** Image 2 align=right alt="Image 137148" sub="Handel śledziami prosto z beczki na Rybim Rynku w Bydgoszczy. Zdjęcie pochodzi z połowy lat 20. XX w. z archiwum „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”. ">Idea Narodowego Archiwum Cyfrowego kiełkowała od lat. W ubiegłym roku urzeczywistniła się. Dziś w powszechnie dostępnych internetowych zbiorach on-line widnieje około 120000 archiwalnych zdjęć, w większości z XX w., obrazujących zarówno przełomowe momenty w dziejach Polski, jak też utrwalające życie codzienne w różnych jego przejawach.
To jednak tylko ułamek zbiorów. Obecnie pracownicy archiwum są w stanie przygotować do edycji w powszechnie dostępnych zasobach około 2000 zdjęć rocznie. Tyle mniej więcej będzie ich przybywać w kolejnych latach.
<!** reklama>Tymczasem w zbiorach fotograficznych Narodowego Archiwum Cyfrowego znajduje się aż około 14 milionów zdjęć! Obejmują one okres od lat 40. XIX w. aż po czasy współczesne. Tyle właśnie zdołały zgromadzić polskie archiwa państwowe, z których magazynów pochodzą zbiory NAC.
<!** Image 3 align=left alt="Image 137148" sub="Na zdjęciu: parada wojsk gotowych do wyjazdu do Afryki, przygotowana w 1939 r. przez członków Ligi Morskiej i Kolonialnej w Toruniu. / Fot. NAC">Zdjęcia to niejedyna oferta tego swoistego archiwum archiwów. Są jeszcze nagrania dźwiękowe i filmy. Zbiór fonoteki liczy około 30000 jednostek z lat 1919-2007, które pochodzą, m.in., z Polskiego Radia i Radia Wolna Europa. Zbiór filmów to ponad 2000 tytułów z lat 1928-1993.
Korzystanie ze zbiorów jest płatne, dlatego też na internetowych forach pojawia się określenie, że NAC to po prostu kolejny sklep internetowy.
Gdzie są nasze pamiątki?
Jak się okazuje, wśród ponad 120000 zdjęć, niewiele ponad 2000 dotyczy Kujaw i Pomorza. I raczej nie ma się co spodziewać, by ich proporcjonalny udział w przyszłości wzrastał. Jak sprawdziliśmy, pochodzą one w większości z archiwum znanego przedwojennego koncernu prasowego „Ilustrowanego Kuriera Codziennego” oraz z istniejącego w czasie wojny niemieckiego Wydawnictwa Prasowego Kraków-Warszawa.
<!** Image 4 align=right alt="Image 137148" sub="Start w kolejnym etapie Wyścigu Pokoju - 12.05.1977 r. Toruń
- Poznań. W centrum kolarz z NRD, Siegbert Schmeisser. / Fot. Bundesarchiv">- Niestety, nie zachowały się, a przynajmniej nic nam o nich nie wiadomo, archiwalne zbiory fotograficzne i dźwiękowe z terenu Pomorza pod panowaniem pruskim - mówi Filip Kwiatek, kierownik Działu Udostępniania Zdjęć w NAC. - Dysponujemy olbrzymim zbiorem sprzed I wojny z terenu Górnego Śląska, ale z Pomorza nie ma praktycznie nic. Nie znaczy to, że już nic nie przybędzie.W pierwszej kolejności udostępniliśmy najciekawsze zdjęcia z okresu międzywojennego i lat okupacji. Teraz pojawią się fotografie z archiwum Stefana Bałuki, cichociemnego (liczy około 60000 pozycji z okresu II wojny światowej), a w dalszej kolejności - prywatne zbiory fotografików z lat powojennych.
Bydgoszcz za zajęciem Zaolzia
Prawie pół setki zdjęć dotyczy Bydgoszczy. Utrwalone zostały na nich widoki miasta, którego dawno już nie ma. Są zdjęcia dokumentujące powódź na Rybim Rynku w 1937 r., handel uliczny na nieistniejącej dziś ul. Jatki, Rybim i Starym Rynku. Dziesiątki twarzy bydgoszczan dojrzeć można na zdjęciach wykonywanych z okazji różnych uroczystości, zjazdów, towarzyskich spotkań, a także wizyt znaczących gości, np. prezydentów Stanisława Wojciechowskiego i Ignacego Mościckiego, kardynałów Augusta Hlonda i Stefana Wyszyńskiego, generałów Władysława Sikorskiego i Edwarda Śmigłego-Rydza, a także... Josepha Goebbelsa i Alberta Forstera. Spoglądają na nas twarze mieszkańców z okresu wyborów w 1928 r., uczestników szkolenia szybowcowego z tego samego okresu, sportowców, zwykłych przechodniów. Są i niespodzianki. Do takich zaliczyć można zdjęcia z tłumnej manifestacji popierającej politykę rządu, zorganizowanej z okazji przyłączenia do Polski Zaolzia. Przemawiał wówczas, m.in., gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki.
<!** Image 5 align=left alt="Image 137148" sub="Żydzi bydgoscy prowadzeni we wrześniu 1939 r. do „obozu internowania” / Fot. Bundesarchiv">Najstarsze zdjęcie, jakie udało nam się odszukać, przedstawia załogę pociągu pancernego, kursującego na trasie Bydgoszcz - Nakło. To oddział Grenzschutzu z 1919 r., zwalczający powstańców wielkopolskich.
Niestety, przy wielu fotografiach brak dokładnych opisów, są także liczne błędy, np. zdjęcie oznaczone sygnaturą 1-G-5595-1, przedstawiające stragany na Rynku Staromiejskim w Toruniu na tle sylwetki kościoła NMP, podpisane zostało: „Handel w dzień targowy na Starym Rynku w Bydgoszczy. W głębi widoczna bydgoska fara”.
Są też, choć nieliczne, archiwalne nagrania radiowe, np. sprawozdanie z procesu członków tzw. Ośrodka Mobilizacyjnego Wileńskiego Okręgu AK „Cecylia”, toczącego się przed Rejonowym Sądem Wojskowym w Bydgoszczy. Unikatem są z pewnością rozważania różańcowe ks. Jerzego Popiełuszki, ostatnie w jego życiu, w kościele pw. Świętych Polskich Braci Męczenników na Wyżynach, tuż przed jego porwaniem i śmiercią.
Koloniści z Torunia
Około pół tysiąca zdjęć dotyczy Torunia. Do najciekawszych zaliczyć można serię fotografii z próbnego lotu balonu „Toruń” w 1936 r. oraz z katastrofy lotniczej, która miała miejsce trzy lata wcześniej, kiedy to aeroplan spadł na miasto. Obejrzeć można marszałka Józefa Piłsudskiego, dekorującego marynarzy nad Wisłą podczas jego wizyty w Toruniu, serię zdjęć prezydenta Ignacego Mościckiego uczestniczącego w procesji z okazji Bożego Ciała wokół Rynku Staromiejskiego w Toruniu w 1933 r., a także fotografie z wizyty parlamentarzystów angielskich w 1925 r., z polowej mszy żałobnej po śmierci Piłsudskiego. Urokliwie prezentują się kadry ze spławu drewna Wisłą przez flisaków, przedstawiające piaskarzy pogłębiających tę rzekę i robotników przy budowie toruńskich ulic, gmachu urzędu wojewódzkiego, linii kolejowej i mostu drogowego.
Zdecydowanie najciekawsze są zdjęcia z 1939 roku, kiedy to przemarsz ulicami miasta zorganizowali członkowie Ligi Morskiej i Kolonialnej. Część z nich założyła wojskowe tropikalne mundury i dosiadła koni, inni paradowali z bronią, a niektórzy pomalowali się zapewne pastą do butów, udając Murzynów. Uczestnicy parady domagali się kolonii dla Polski, m.in., zajęcia Gambii w Afryce Zachodniej - była ona w XVI w. kolonią Prus Książęcych, które wówczas były lennikiem Polski.
Najstarsze toruńskie zdjęcie pochodzi z 1920 r. Grupa miejscowych literatów i dziennikarzy pozuje na nim skupiona wokół głowicy symbolicznego pala w miejscu dzisiejszego Łuku Cezara dla upamiętnienia uroczystości zaślubin z morzem.
Bundesarchiv
Liczny (około 160) jest też zbiór zdjęć z Grudziądza, znacznie mniej fotografii dotyczy innych większych miast w naszym regionie, Włocławka i Inowrocławia. Bardzo ciekawie prezentują się za to np. ujęcia z budowy śluzy na Noteci w Nakle w 1930 r.
Miłośnicy historii regionu nie są jednak skazani wyłącznie na poszukiwanie fotograficznych cymeliów w Narodowym Archiwum Cyfrowym. W Internecie jest mnóstwo stron prywatnych i forów, na których wyszperać da się mnóstwo ciekawostek. Warto także zajrzeć do zasobów niemieckiego opowiednika NAC. Bundesarchiv udostępniło w tej chwili, i to całkowicie za darmo, około 100000 zdjęć. Można tam wyszukać również kadry, które pochodzą z naszego regionu.
