Gdzie były niegdysiejsze granice i którędy szedł Napoleon?

Upadek Rzeczypospolitej pod koniec XVIII w. rozpoczął się od wkroczenia wojsk. Była to zapowiedź obcego panowania. Co w czasach zaborów działo się na terenach Kujaw i Pomorza?

<!** Image 3 align=none alt="Image 223155" sub="Ponad dwieście lat temu napoleońskie wojska przekraczały Wisłę w naszym regionie. Piknik napoleoński w Ostromecku-Mozgowinie to impreza nawiązująca do tamtych wydarzeń [Fot.: Tomasz Czachorowski/archiwum]">Bydgoszcz weszła w skład Prus jeszcze przed I rozbiorem w 1771 roku, podobnie jak cała północno-zachodnia część naszego regionu. Toruń wraz z okolicami i wschodnia część obecnego województwa kujawsko-pomorskiego miały więcej szczęścia: zajęte zostały przez Prusaków w czasie II rozbioru (1793).

Już rok po zajęciu Bydgoszczy, Prusacy przystąpili do budowy drogi wodnej, która umożliwiła rozwój miasta i położyła podwaliny pod rolę Bydgoszczy w wolnej już Polsce, jaką pełniła w XX wieku. Mowa o Kanale Bydgoskim.

Marsz, marsz Dąbrowski!

W czasie insurekcji kościuszkowskiej Bydgoszcz na krótko wróciła do Polski. Oddział pod dowództwem Jana Henryka Dąbrowskiego we wrześniu rozpoczął ofensywę w Wielkopolsce, a po zwycięskiej bitwie pod Łabiszynem 30 dnia tego miesiąca zajął 2 października 1794 r. Bydgoszcz. Niestety, nie udało się zdobyć Torunia obsadzonego silną załogą pruską. Niebawem nastąpił odwrót wzdłuż Wisły pod Warszawę.

<!** reklama>

Nadzieje na odzyskanie niepodległości przyniosła po 12 latach kampania napoleońska. Ponownie do Bydgoszczy jesienią 1806 r. wkroczyły wojska pod dowództwem Dąbrowskiego. W skład utworzonego rok później Księstwa Warszawskiego weszła większość terenu obecnego Kujawsko-Pomorskiego, poza północno-zachodnimi krańcami, które pozostały pruskie. Przez kilka lat biało-czerwone flagi jeszcze powiewały w wielu miastach regionu. W czerwcu 1812 r. przez cztery dni Toruń gościł samego „Boga wojny” - Napoleona, który z miasta Kopernika udał się do Gdańska przez Górsk, Bydgoszcz i Fordon, gdzie przeprawił się przez Wisłę.

Wycofujące się pozostałości Grande Armee, a wraz z nimi i wojsk Księstwa Warszawskiego mieszkańcy Kujaw i Pomorza oglądali w lutym 1813 roku. Mieli wtedy jeszcze nadzieję na ich rychły powrót. Płonne to jednak były nadzieje. Polskie mundury zniknęły z tych ziem na ponad sto lat, a dzisiejsze tereny województwa przecięte na ten czas zostały granicą dzielącą dwa imperia. W zaborze rosyjskim z większych miast znalazły się Włocławek, Rypin i Lipno.

Nie rzucim ziemi...

Po porażce powstania listopadowego, które objęło ziemie zaboru rosyjskiego, armia polska, nie chcąc skapitulować przed Rosjanami, po opuszczeniu w sierpniu 1831 r. Warszawy przeszła przez Dobrzyń i Rypin, a następnie przekroczyła granicę pruską pod Brodnicą 5 października, gdzie złożyła broń.

Podczas powstania styczniowego walki na terenie naszego regionu toczyły się jedynie w południowo-wschodniej części województwa. 17 lutego 1863 na Kujawy przybył gen. Ludwik Mierosławski, wyznaczony w styczniu na przywódcę powstania. Jego oddział, w skład którego wchodziło 60 inowrocławian, stoczył m.in. potyczkę pod Krzywosądzem koło Dobrego w powiecie radziejowskim 19 lutego 1863 r.

To był ostatni orężny czyn powstańczy na Kujawach i Pomorzu. Zaczął się czas bezkrwawej, ale zaciętej walki o przetrwanie narodu.

W 1884 r. przypomniał o sobie Inowrocław. To tam powstało pierwsze w Wielkopolsce ogniwo Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Zaczynają wychodzić polskie pisma, najpopularniejsze to „Gazeta Toruńska” (1867), „Dziennik Kujawski” (1893), „Gazeta Grudziądzka” (1894). W 1905 r. wzorem Wrześni odbył się strajk dzieci w Bydgoszczy w szkole na Szwederowie w obronie nauki religii po polsku. We Włocławku w tym samym roku zapanowało rewolucyjne wrzenie. Nikt jeszcze wówczas nie wiedział, że czas wojny powszechnej, o którą proszono słowami Adama Mickiewicza, już nadchodził.