Czy biorąc ślub podejmuję świadomą decyzję?

Czy w naszych działaniach kierujemy się wolną wolą? A może wolność jest tylko złudzeniem? I czy w ogóle istnieje możliwość zmierzenia wolnej woli?

Czy biorąc ślub podejmuję świadomą decyzję? A planując wolny dzień? A jeśli odczuwam pokusę nagadania komuś w pracy, ale powstrzymuję się, czy to moja wolna wola jest wtedy w użyciu?

Powiedzmy, że stoję na rozwidleniu dróg. Obie są identyczne. Czy to wolna wola zdecyduje, którą wybiorę? Człowiek rozsądny, ale nie znający się na psychologii, powie, że wybór zależy od wolnej woli: „Każdy może wybrać to, co chce. Może nie zawsze o wyborze drogi zdecyduje wolna wola, w końcu możemy mieć swoje przyzwyczajenia i odruchowo skręcać raczej w lewo, ale na ogół decyzja należy do nas”. Możemy sprawdzić, czy tak jest. Psycholodzy stworzyli już metody, które na to pozwalają.

<!** reklama>

W jednym z epokowych eksperymentów, przeprowadzonym przez Beniamina Libeta, proszono ludzi, aby wykonali swobodnie jakąś czynność, gdy tylko przyjdzie im na to ochota (np. mieli zgiąć palec). W tym samym czasie złożona aparatura obserwowała, co dzieje się w mózgach tych ludzi. Sprawdzano, ile czasu upływa od pojawienia się w naszych myślach świadomej intencji zgięcia palca do wykonania tej czynności. Wyniki były zdumiewające.

Okazało się, że na około pół sekundy przed momentem, gdy ludzie postanawiali zgiąć palec, w ich mózgach rozpoczynały się gwałtowne zmiany (wzrastał potencjał czynnościowy komórek nerwowych). Wygląda na to, że odczucie chęci wykonania spontanicznej czynności było na końcu całego łańcucha wcześniejszych procesów umysłowych! Ludzie tylko uświadamiali sobie ich końcowy rezultat i odczuwali go jako wolną wolę.

Na podstawie takich eksperymentów można zasadnie twierdzić, że wolna wola nie istnieje, mimo że ludzie jej doświadczają. Jeśli bowiem od jakiegoś wcześniejszego procesu zależy odczucie wolnej intencji, to decydujące znaczenie ma właśnie ów wcześniejszy, nieświadomy proces. Nie jesteśmy wolni, ponieważ nasza wolna wola jest zależna od tych nieświadomych, automatycznych i niekontrolowanych procesów umysłowych.

<!** reklama>

Czy zatem wolna wola jest tylko złudzeniem? Nauka ma to do siebie, że daje czasem odpowiedzi stojące, zdawałoby się, w sprzeczności ze zdrowym rozsądkiem. Mamy wierzyć, że Ziemia jest kulista, a widzimy, że jest płaska. Słońce jest nieruchome, a Ziemia się porusza? Cóż, wzrok nam mówi, że jest odwrotnie. Wielu naukowców uważa, że wolna wola jest takim samym złudzeniem, jak ruch Słońca po nieboskłonie. A jednak niektórzy nadal twierdzą, że choć odczuwanie intencji do jakiegoś działania nie zależy od naszej wolnej woli, to już wykonanie tych intencji, powstrzymanie się lub zmiana kierunku działań zależą od wolnej woli.

Wolna wola ziszczałaby się wiec nie w tym, że czegoś pragniemy (na to nie mamy wpływu), ale w tym, że powstrzymujemy się lub zmieniamy naturalny odruch wynikający z odczuwanych intencji.