Tworzenie rządu po wyborach parlamentarnych. Co mówi Konstytucja? Jaka jest rola prezydenta?

Sposób wyłaniania Rady Ministrów po wyborach parlamentarnych (lub dymisji poprzedniego gabinetu) szczegółowo opisują artykuły 154 oraz 155 Konstytucji RP. Twórcy naszej ustawy zasadniczej przewidzieli następujące etapy.

Art. 154., ust. 1 Konstytucji RP stanowi, że w pierwszej kolejności po wyborach:

Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, który proponuje skład Rady Ministrów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje Prezesa Rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysięgę od członków nowo powołanej Rady Ministrów.

Następnie (o czym mówi Art. 154, ust. 2) prezes Rady Ministrów, w ciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta Rzeczypospolitej, przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Jeśli Rada Ministrów uzyska wotum zaufania - mamy nowy rząd.

Istotne jest tutaj sformułowanie "bezwzględna większość". Przy założeniu, że do głosowania nad wotum zaufania stawią się wszyscy posłowie (460), to do powołania rządu potrzeba będzie co najmniej 231 głosów. Zgodnie z sondażowymi wynikami takiej większości nie ma Prawo i Sprawiedliwość, ma jednak ją wspólnie Koalicja Obywatelska, Trzecia Droga i Lewica (ugrupowania deklarowały przed wyborami, że chcą stworzyć wspólnie rząd).

Komu prezydent Andrzej Duda powierzy misję tworzenia rządu? O tym dopiero się przekonamy. Jeśli koalicji KO, Lewica, Trzecia Droga - jest szansa na wyłonienie rządu już w tym etapie.

Jeśli prezydent zdecyduje się powierzyć misję tworzenia nowego rządu PiS-owi (jako zwycięskiemu ugrupowaniu), to wniosek o wotum zaufania może zostać odrzucony właśnie przez głosy KO, Trzeciej Drogi i Lewicy.

Wówczas przechodzimy do art. 154, ust. 3 Konstytucji RP, który stanowi, że:

W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie ust. 1 lub nieudzielenia jej wotum zaufania w trybie ust. 2 Sejm w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w ust. 1 lub ust. 2 wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera przysięgę od jej członków.

Do wybrania rządu w ten sposób cały czas potrzeba więc bezwzględnej większości głosów, ale w drugim etapie inicjatywę przejmuje sam Sejm, a rola prezydenta ogranicza się jedynie do powołania wybranego przez posłów rządu.

Tu do głosu może dojść właśnie koalicja utworzona przez trzy wspomniane wcześniej ugrupowania. Sondaż exit poll Ipsos dla TVN, TVP i Polsat, daje KO, Trzeciej Drodze i Lewicy 248 mandatów - wystarczająco dużo, by mieć bezwzględną większość.

Jeśli jednak drugi etap również zakończyłby się niepowodzeniem, przechodzimy do artykułu 155 Konstytucji RP. Tu ponownie istotna jest rola prezydenta. Art. 155, ust. 1 stanowi, że:

W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Prezydent Rzeczypospolitej w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. Sejm w ciągu 14 dni od dnia powołania Rady Ministrów przez Prezydenta Rzeczypospolitej udziela jej wotum zaufania większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Należy zwrócić uwagę, że do uzyskania wotum zaufania w tym etapie potrzebna jest już zwykła większość głosów (w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów). Tak wybrany rząd może więc być rządem mniejszościowym.

Warto wiedzieć: W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w art. 155, ust. 1, Prezydent Rzeczypospolitej skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory.

Z rządem mniejszościowym mamy do czynienia, gdy gabinet nie ma poparcia większości posłów w Sejmie. Rząd taki może cały czas funkcjonować i wygrywać głosowania w Sejmie, ale w przypadku dużej mobilizacji pozostałej części posłów jego praca może być utrudniona lub sparaliżowana. Przeciwna strona może również zmobilizować się i wyrazić wotum nieufności.

W Polsce mieliśmy już do czynienia z funkcjonowaniem rządów mniejszościowych. Zaznaczyć trzeba, że taki rząd może wykreować się w trakcie trwania kadencji Sejmu, co miało miejsce w przeszłości.

W Polsce przykładem rządu mniejszościowego mogą być między innymi:

• rząd Jerzego Buzka w latach 2000–2001
• rząd Leszka Millera w latach 2003–2004
• rząd Marka Belki (2004–2005),
• rząd Jarosława Kaczyńskiego od kryzysu w lipcu 2007 do końca kadencji

• Zwykła większość głosów, to taka, którą uchwalane są w Sejmie na przykład ustawy. W przypadku takiego głosowania liczba głosów „za” musi być wyższa od tych „przeciw”. Co ważne, głosy osób wstrzymujących się od głosowania nie są brane pod uwagę.
• Inaczej jest z większością bezwzględną. Tutaj do głosów wlicza się również głosy wstrzymujące się. Osób głosujących „za” musi być więcej od tych „przeciw” i wstrzymujących się,