Z terenu Nakła, a przede wszystkim z ziem leżących nieznacznie na północ, najwięcej śladów osadniczych pochodzi sprzed 650-400 lat przed naszą erą.
<!** Image 2 align=right alt="Image 43089" sub="Trzy niewielkie pagórki usypane ludzkimi rękoma okazały się kopcami ziemnymi kryjącymi w sobie groby">Ślady te potwierdzają niezwykle intensywne osadnictwo ludów kultury pomorskiej, którą cechowała przede wszystkim dość oryginalna forma obrządku pogrzebowego.
Co kryją groby?
Po śmierci człowieka, jego ciało spalano na stosie, a popiół wsypywano do specjalnych glinianych garnków - urn, których szyjka niekiedy modelowana była na podobieństwo twarzy człowieka, z wyraźnie podkreślonymi oczami, ustami, nosem, uszami z nanizanymi kolczykami oraz inną ornamentyką na brzuścu. Urny te następnie wkładano do specjalnych grobów skrzynkowych wykonanych z kilku płyt ciosanych piaskowca. Oprócz urn, wkładano do środka naczynia z pożywieniem, niekiedy ozdoby i narzędzia codziennego użytku, jak kabłączki skroniowe, zapinki - fibule, nożyki, korale, przybory toaletowe, czy toporki z brązu lub kamienia. Groby te często miały charakter kilkupokoleniowy. Najliczniejsze skupiska tego typu cmentarzysk grobów skrzynkowych w rejonie nakielskim odkryto w okolicach Osieka nad Notecią, Koziej Góry koło Nakła, w okolicach Mroczy oraz w Orlu. Często były to cmentarzyska wielokulturowe, gdyż znajdowano też ślady pogrzebowe charakterystyczne dla innych kultur.
Trzy kurhany
<!** reklama left>Jednak jednym z najciekawszych archeologicznych odkryć związanych z przedhistorycznym osadnictwem i obrzędem pogrzebowym spotykanym na naszych terenach, są trzy kurhany znajdujące się w okolicy Orla. Do połowy lat 80. XX wieku wydawało się, że były to tylko trzy niewielkie pagórki leśne. Po bliższym zbadaniu okazały się usypanymi ludzkimi rękoma kopcami ziemnymi przykrywającymi pochówki jamowe. Wewnątrz, oprócz wyraźnych śladów stosu pogrzebowego w postaci popiołu drzewnego i niewielkich szczątków kostnych, znaleziono także wiele fragmentów ceramiki oraz ozdób. Wokół kurhanów, w regularnym kole, ułożone były niewielkie polne kamienie wyznaczające ich zasięg. Ten sposób chowania zmarłych spotykany w I wieku p.n.e. i w I wieku n.e., był typowy dla tzw. kultury wielbarskiej. Stanowił również wyraźny ślad wpływów germańskich lub skandynawskich na północnych ziemiach polskich. Warte zauważenia jest także to, że tereny Wielkopolski i Pomorza, a wraz z nimi ziemia nakielska, również podlegały wpływom rzymskim. Świadczą o tym m.in. znaleziska monet rzymskich z Miasteczka Krajeńskiego i nieodległego Samostrzela. Przypuszcza się też, iż Notecią i przez nadnoteckie puszcze biegły mniej znaczące trakty handlowe dawnego bursztynowego szlaku.
