Przydrożne kapliczki, czyli na majowych szlakach Kujaw i Pomorza [zdjęcia]

Smaki Kujaw i Pomorza - sezon 4 odcinek 12

Rzecz jednak ciekawa – kapliczki zwracają uwagę wszystkich ludzi, nawet niewierzących. Poza swą podstawową funkcją, są bowiem punktami orientacyjnymi, dzięki którym można łatwiej odnaleźć właściwą drogę, nawet w dobie powszechnej nawigacji satelitarnej GPS. Liczy się także estetyka, architektura obiektu, czy wypisana na tabliczce krótka modlitwa lub sentencja, ewentualnie data budowy, ustawienia.

Mieszkańcy gromadzą się przy nich, przede wszystkim o tej porze roku - na modlitwach majowych albo na różańcu w październiku. Majowe nabożeństwa ku czci Matki Bożej, zwane potocznie majówkami, odprawiane są zwykle w kościołach, albo właśnie przy przydrożnych kapliczkach lub przy sztucznych grotach. Odmawia się wtedy lub śpiewa Litanię loretańską oraz modlitwę „Pod Twoją Obronę”.

Mowa jest o tradycji katolickiej, ale nabożeństwa ku czci Matki Bożej znane były już od V wieku wśród egipskich koptów (miejscowego ludu wyznającego chrześcijaństwo, w którym trwało nawet po najeździe muzułmańskim). Koptowie pierwsi gromadzili się przy figurze Matki Bożej i śpiewali pieśni na jej część.

W Kościele zachodnim zgodę na odprawianie nabożeństw przy kapliczkach zatwierdził w roku 506 synod w Agde (państwo Franków). Jednak ta tradycja zapoczątkowana została tak naprawdę dopiero na przełomie XIII i XIV wieku za sprawą króla Hiszpanii Alfonsa X Mądrego, który zapraszał do udziału w nabożeństwach majowych, a swoim poddanym zalecał wieczorne modlitwy przy figurach Matki Bożej.

I jeszcze jeden ciekawy fakt – maj został nazwany miesiącem Maryi dopiero około połowy XVI stulecia, po tym jak w roku 1549 w Niemczech ukazała się książeczka zatytułowana „Maj duchowy”. Kapliczki dekorowano dopiero co rozkwitłymi kwiatami i zielonymi gałązkami.

Jednak kapliczki, oczywiście niechrześcijańskie, stawiano już w starożytnej Grecji. W powieści Longosa, autora romansu "Dafnis i Chloe", który rozgrywał się w II wieku naszej ery na słynnej wyspie Lesbos, wspomina się o kapliczne poświęconej Dionizosowi.

W imperium rzymskim takie konstrukcje ustawiano przy każdym większym skrzyżowaniu dróg. Stawiano jej także w domach, gdzie przedmiotem kultu byli Geniusz (opiekuńczy duch człowieka) i Lara (duch opiekujący się domem i rodziną). Kapliczki poświęcano później także Cezarowi i Augustowi.

W naszym kraju pierwsze odnotowane pod datą 1838 nabożeństwa majowe odprawiali tarnopolscy jezuici. W XIX wieku majówki odbywały się już w całej Polsce, w tym w Toruniu i Włocławku.

Na stronie internetowej diecezji kieleckiej w tekście pt. „Przy małej wiejskiej kapliczce” ks. Marian Fotyga, proboszcz parafii w Skalbmierzu, podaje iż liczba kapliczek w polskim, wiejskim krajobrazie znacząco pomnożyła się po uwłaszczeniu chłopów, co w przypadku ziem polskich, w poszczególnych zaborach sprawiało, że chłopi fundowali kapliczki we własnych obejściach, przy drogach wiodących do pól, miejscach upamiętniających historyczne bądź owiane legendą, podaniami wydarzenia. Nierzadko kapliczki stawiano w podzięce za cudowne ocalenie, za pomyślność, szczęśliwy powrót z wojny, tułaczki, zesłania.

Bogobojni mieszkańcy wsi pragnęli obecności patrona, który swą mocą ochroni ich od chorób i innych nieszczęść. Stawiali więc kapliczki i Matce Boskiej, i Chrystusowi, ale także świętym Florianowi, Hubertowi, Rochowi, Janowi Chrzcicielowi, Barbarze, Nepomucenowi, a w ostatnich latach św. papieżowi Janowi Pawłowi II. Często też były to (i nadal są) figury ustawiane na cokołach, kolumnach (szczególnie papieżowi).

Ciekawą formą kapliczek, być może wywodzącą się jeszcze sprzed wprowadzenia chrześcijaństwa, są takie, które ustawia się na słupach, belkach. Współcześnie w Polsce widuje się zwykle kapliczki słupowe tzw. Chrystusa Frasobliwego. Z tradycji pogańskiej wywodzą się także widywane w naszym kraju kapliczki skrzynkowe mocowane na starych drzewach.

Wszystkie formy kapliczek spotykane są na Kujawach i Pomorzu, w tym na Kaszubach. Niestety wiele zostało zniszczonych przez Niemców w czasie okupacji. Po zakończeniu II wojny światowej wiele z nich miejscowa ludność odbudowała.

Prawdopodobnie najstarsza znajduje się tuż przy lokalnej drodze w Grabowie koło Topolna w powiecie świeckim. Przetrwała zawieruchy dziejowe, bowiem jest murowana, solidna, przysadzista. Wzniesiono ją około roku 1616 z fundacji Magdaleny Mortęskiej, przełożonej benedyktynek chełmińskich. Wiadomo, że paulini z pobliskiego Topolna (sprowadzeni z Jasnej Góry) odprawiali przy niej nabożeństwa. Kapliczkę otacza stary cmentarzyk ukryty w kępie roślinności.

Przy drodze wojewódzkiej nr 546 z Rzęczkowa do Łążyna wznosi się kolumnowa kapliczka z sentencją modlitwy „Pod Twoją obronę uciekamy się święta Boża Rodzicielko w lutym 1879.”.

Pod górą zamkową w Starogrodzie (na przeciwnym brzegu Wisły, patrząc bardziej na północ) znajduje się murowana kapliczka pw. św. Barbary, patronki tutejszej parafii. To nowa konstrukcja, ale tradycją nawiązuje do kaplicy w tutejszym zamku krzyżackim, gdzie znajdowały się relikwie (czaszka) świętej Kościoła katolickiego, zrabowane w roku 1242 przez Krzyżaków z pomorskiego grodu w Sartowicach (na lewym brzegu Wisły). Po zamku zostały tylko relikty, zaś w miejscu grodu sartowickiego w roku 1850 zbudowano niewielki kościół pw. św. Barbary. Jest tam także figura świętej.

„Królowo święta, rozdawczyni łask, błogosław nam, 1945” - taki napis widnieje na kolumnie kapliczki Matki Bożej we wsi Chrośna w sercu Puszczy Bydgoskiej. Z kolei na cokole kapliczki w Maksymilianowie k. Bydgoszczy napisano: „Opiekunko ludu, módl się za nami, 20 X 1946 r.”. Kapliczka stoi w pobliżu domu, w którym pod koniec stycznia 1945 roku, w czasie przygotowań do przełamania Wału Pomorskiego, mieścił się sztab dowódcy I Armii Wojska Polskiego gen. Popławskiego (skierowanego z Armii Czerwonej).`