Ciuchcia na wąskich torach? Wciąż nas to kręci. Na szczęście doczekała się monografii

Mamy w Bydgoszczy spore i szacowne grono historyków regionalistów. Mamy archeologów z pasją wygrzebujących spod ziemi skarby z przeszłości – jak ostatnio, wykorzystując przygotowania do dużej budowy, zrobił to Robert Grochowski obok Opery Nova. Mamy wreszcie amatorów, miłośników historii Kujaw i Pomorza, bardziej lub mniej legalnymi sposobami poszukujących najczęściej militarnych pamiątek, nie tylko po ostatniej wojnie.

Aż dziw, że przy takim zainteresowaniu do końca 2022 r. nie powstała monografia poświęcona obiektom, które pokolenia naszych przodków mogły śledzić na dystansie wielu kilometrów. Śledzić i przede wszystkim z używać. Myślę o Bydgoskiej Kolei Powiatowej (BKP), czyli popularnej ciuchci.

Monografii BKP nie było, ale na szczęście już jest. Co warto podkreślić, stało się to nie za sprawą naukowca, lecz amatora, choć po studiach historycznych. Kiedy 30 września 1969 roku z inicjatywy żurnalistów popołudniówki „Dziennik Wieczorny” odbyło się w Bydgoszczy pożegnanie ciuchci, Michała Jankowskiego jeszcze przez 15 lat miało nie być na świecie. Ostatni skład, ruszający do Koronowa na stacji na bydgoskim Okolu, żegnali nie tylko oficjele, kolejarze i orkiestra ZNTK. Na uroczystość przybyło kilka tysięcy mieszkańców, a nad udekorowaną dużym wieńcem lokomotywką widniał transparent z napisem „Czasy się zmieniają CIUCHCIĘ przeganiają”. Zmieniające się czasy szybko też spowodowały, że z pola widzenia niemal całkowicie zniknęły materialne pamiątki po wąskotorówce, która służyła mieszkańcom okolic Bydgoszczy przez 74 lata, wożąc nie tylko ludzi, ale też, a może przede wszystkim płody rolne i produkty zakładów przemysłowych.

W wydanej przed miesiącem, pięknie i bogato ilustrowanej książce „Mała kolejka. Trasa Bydgoszcz-Koronowo” Michał Jankowski wyraża żal, że ciuchcię zlikwidowano pochopnie i zbyt radykalnie. Owszem, straciła rację bytu jako środek transportu towarów i ludzi na codziennych ich trasach do pracy lub szkoły, lecz jako atrakcja turystyczna i dziś byłaby bezcenna.

Nawet najdalsza podróż zaczyna się od pierwszego kroku. Ten pierwszy krok w przypadku Michała Jankowskiego i jego monografii nastąpił na początku XXI wieku. Obok stacji Bydgoszcz Bielawy przyszły autor wypatrzył częściowo rozmontowany, upstrzony graffiti wrak wagonu motorowego, który czekał na pocięcie na złom. Młody miłośnik kolei ustalił, że ta ruina to MBxc1-42 – jeden z trzech napędzanych silnikami spalinowymi wagonów motorowych, które w połowie lat trzydziestych stały się dumą BKP i przedmiotem zazdrości innych samorządów. Motorówki, jak popularnie nazywano te pojazdy, rozwijały budzącą podziw prędkość 50 km/h i pozwalały skrócić podróż pomiędzy Bydgoszczą i Koronową o około 25 minut, czyli do mniej niż godziny.

Zalegającemu przy stacji Bydgoszcz Bielawy wrakowi na szczęście udało się uratować życie. Przeszedł gruntowny remont i wkrótce ma się stać eksponatem Muzeum Parowozowni Jarocin. W Poznaniu ocalał też „ryjek” – najbardziej charakterystyczny dzięki kształtowi przedniej części wagon motorowy w taborze BKP. A Michał Jankowski, wtedy student Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, a później księgarz, w 2005 roku rozpoczął benedyktyńską pracę nad gromadzeniem pamiątek po ciuchci. Na szczęście udało mu się odnaleźć ludzi z długą pamięcią i szufladami pełnymi dokumentów. Przede wszystkim Stefana Zgirskiego, syna najbardziej zasłużonego dyrektora BKP z lat międzywojennych i pierwszych lat po drugiej wojnie – Ottona Zgirskiego.

Prace przyspieszyły półtora roku temu, gdy autor podpisał umowę z Wydawnictwem Pejzaż Stadnicki. I dzięki temu mamy „Małą kolejkę”!