Zwierzę świadome

Nauka uznawała dotąd zwierzęta za biologiczne maszyny kierowane instynktem. Pogląd ten zmienia podpisana przez największych uczonych świata deklaracja z Cambridge, według której zwierzęta mają świadomość.

<!** Image 2 align=none alt="Image 196279" sub="Zwierzęta potrafią się nie tylko komunikować, ale też wykazują uczucia wyższe, przypisywane dotąd tylko człowiekowi.">Pod koniec sierpnia międzynarodowa grupa wybitnych naukowców z wielu dziedzin podpisało deklarację z Cambridge. Dokument ten wywołał gorącą dyskusję wśród akademików i zawartymi tam tezami zapewne wkrótce będą musieli zająć się politycy. Deklaracja z Cambridge porusza bowiem kwestię, rzutującą na wiele dziedzin życia człowieka. Dokument ten podpisały takie sławy naukowe, jak Stephen Hawking, Christof Koch, David Edelman, Edward Boyden, Philip Low czy Irene Pepperberg. <!** reklama>

Podstawą deklaracji z Cambridge jest stwierdzenie, że zwierzęta są świadome swego istnienia, tak jak człowiek. I nie chodzi tu tylko o blisko z nami spokrewnione małpy człekokształtne. Lista obejmuje wszystkie ssaki, większość ptaków, a nawet głowonogi, takie jak ośmiornice.

Badania nad świadomością prowadzone są dziś w wielu ośrodkach, w czym niezwykle pomocny jest rozwój technologii. Dzięki nowoczesnym urządzeniom i oprogramowaniom opracowano wiele nieinwazyjnych technik badawczych, pozwalających zebrać ogromną liczbę danych. Gdy uczeni porównali wyniki analiz neurofizjologii ludzi i zwierząt, to okazało się, że są one identyczne lub bardzo podobne. Wnioski te zaskakują, ale nie budzą wątpliwości. U zwierząt, w tym także u niektórych bezkręgowców, można wyróżnić to, co dotychczas było zarezerwowane tylko dla człowieka: umysł.

- Nawet brak kory mózgowej nie wyklucza doznawania przez organizm stanów emocjonalnych - oświadczył w wypowiedzi dla BBC dr Edward Boyden. - Dowody wskazują na to, że u zwierząt występują neuroanatomiczne, neurochemiczne i neurofizjologiczne substraty świadomych stanów, jakie dotąd przypisywano tylko człowiekowi.

Powstanie deklaracji z Cambridge nie byłoby możliwe, gdyby nie zachodzące ostatnio zmiany w metodach badań nad zwierzętami. Naukowcy nie tylko dysponują lepszą aparaturą badawczą, ale też postawili na badania terenowe. Wyszli z laboratoriów i zaczęli podglądać zwierzęta w ich naturalnym środowisku. Na przykład zachowania szympansów przez sto lat badano w warunkach laboratoryjnych - eksperymentowano na zwierzętach zamkniętych w klatkach. Według opublikowanych w połowie 2011 roku wyników prac uczonych z uniwersytetu w Kent, szympansy długo przetrzymywane w niewoli z zasady okazują zaburzenia zachowań, które można porównać do zburzeń psychicznych u ludzi. Więzione szympansy dokonują samookaleczeń, jedzą własny kał i piją mocz. W warunkach naturalnych coś takiego by im do głowy nie przyszło, jednak uczeni takie właśnie zachowania małp opisywali jako normę.

Dziś dla nauki stało się jasne, że wnioski na temat zachowań zwierząt można wysnuć tylko dzięki badaniom w naturalnym środowisku tych stworzeń. Co istotne, im więcej na ten temat wiemy, tym mniej wyrazista staje się granica, oddzielająca człowieka od zwierząt.

W ostatnich latach ustalono np., że słonie i delfiny przeżywają traumę, gdy umiera ktoś z ich bliskich. Najwięcej danych w sprawie reakcji zwierząt na śmierć pobratymców zebrano w wyniku obserwacji szympansów i goryli, genetycznie najbliższych człowiekowi. Po 2000 roku naukowcy opisali i sfilmowali wiele przypadków żałoby, a nawet zaczątków ceremonii pogrzebowych u tych małp człekokształtnych.

Odkrycia dokonane w ciągu minionych 10 lat dowodzą też, że wytwarzanie narzędzi i posługiwanie się nimi jest bardzo częste wśród zwierząt. Naukowcy badający te kwestię podkreślają, że umiejętności wytwarzania narzędzi i posługiwania się nimi zwierzęta uczą się od rodziców oraz współplemieńców. Oznacza to, że zwierzęta wielu gatunków wytworzyły skomplikowane formy komunikacji, które pozwalają przekazywać wiedzę oraz tradycję z pokolenia na pokolenie.

Naukowcy potwierdzili teraz gremialnie to, co dotąd głosili samotnie pracujący uczeni oraz część obrońców praw zwierząt. Deklaracja z Cambridge przekreśla obowiązującą dotąd wprowadzoną przez Kartezjusza zasadę uznawania zwierząt za pozbawione uczuć wyższych biologiczne maszyny podlegające wyłącznie instynktowi.

Nauka zdobyła wiele dowodów na występowanie inteligencji, świadomości oraz uczuć wyższych u rozmaitych gatunków. Okazuje się, że człowiek nie jest wyjątkowy w królestwie zwierząt. Takich ustaleń nie da się zignorować, co oznacza, że czeka nas rewolucja w podejściu do całej fauny.

Fakty

Narzędzia zwierząt

Najbardziej zaawansowane narzędzia z ciosanego kamienia i z patyków wykonują dziko żyjące szympansy.

Ptaki krukowate wyginają haki z drutu, by wyjąć pożywienie z trudno dostępnych miejsc lub wykorzystują przejeżdżające samochody - rzucają orzechy pod koła pojazdów, a potem wyjadają miąższ z rozłupanych skorup.

Zwierzęta używają narzędzi nawet w środowisku wodnym. Delfiny kawałkami skał zbieranymi z dna rozłupują muszle mięczaków, by dobrać się do pożywienia.