Jak nazwać to, co wydarzyło się 24 stycznia 1945 roku w Bydgoszczy, kiedy zdobyły miasto jednostki WP i ACz? Wyzwoleniem czy zniewoleniem?

Walki o Bydgoszcz w styczniu 1945 roku, jak każda niemal bitwa pomiędzy idącymi pod wspólną sowiecką komendą „berlingowskimi” oddziałami Wojska Polskiego i Armii Czerwonej, były bardzo krwawe. Zginęło w nich mnóstwo żołnierzy po obu stronach, straty, choć niewielkie, były także wśród ludności cywilnej. To prawda i być może cała prawda. Ci, którzy zginęli, ponieśli śmierć w imię różnych celów, również politycznych, ale przede wszystkim dlatego, by dobiegła końca straszliwa i okrutna niemiecka okupacja.

Zacierali pamięć

Niestety, zarówno bezpośrednio po wojnie, jak i przez wiele lat po niej, obowiązywała wyłącznie jedna narracja historyczna, w której zabrakło nie tylko zwykłego szacunku i uczciwości co do faktów, ale też powściągliwości w wyrażaniu opinii.

Aż do końca lat 80. ub. stulecia to właśnie 24 stycznia uznawano za najważniejszy dzień w historii miasta, całkowicie uznając za nieważne i odsuwając w cień to, co się wydarzyło 20 stycznia ćwierć wieku wcześniej.

Czołobitność nowych polskich i bydgoskich władz wobec ZSRR i Armii Czerwonej sięgnęła granic absurdu, podobnie jak propaganda. Aż do końca lat 80. ub. stulecia to właśnie 24 stycznia uznawano za najważniejszy dzień w historii miasta, całkowicie uznając za nieważne i odsuwając w cień to, co się wydarzyło 20 stycznia ćwierć wieku wcześniej. Nawet ulicę 20 Stycznia przemianowano na 24 Stycznia... II Rzeczpospolita miała pójść w niepamięć, a historia polskiej Bydgoszczy miała rozpoczynać się dopiero w 1945 roku. Dlatego co roku świętowano tę właśnie rocznicę, organizując różne miejskie uroczystości, oddając tego dnia do użytku ważne inwestycje czy nagradzając mieszkańców odznaczeniami.

Bydgoszczanie byli naocznymi świadkami gwałtów, rabunków i mordów popełnianych, zwykle „po pijaku” przez sowieckich żołnierzy. Widzieli wywożenie mienia wielu zakładów przemysłowych i zapasów magazynowych w kierunku na wschód.

To naturalne, że społeczeństwo Bydgoszczy, zwłaszcza ta jego część, która mieszkała tu przed II wojną, nie chciała zgodzić się na taką wersję historii. Tym bardziej, że bydgoszczanie byli naocznymi świadkami gwałtów, rabunków i mordów popełnianych, zwykle „po pijaku” przez sowieckich żołnierzy. Widzieli wywożenie mienia wielu zakładów przemysłowych i zapasów magazynowych w kierunku na wschód. Byli także świadkami licznych aresztowań i wywiezienia ponad 1500 mieszkańców miasta do łagrów na terenie ZSRR, bo zastraszeni w czasie wojny podpisali kontrakt na gwarancję życia w postaci III grupy narodowości niemieckiej. Byli świadkami aresztowań wielu patriotów i działaczy polskiego podziemia przez znienawidzone UB obsadzone doświadczonymi śledczymi słabo mówiącymi po polsku, za to będącymi często bezwzględnymi zabójcami i sadystami, byli wreszcie świadkami terroru i „znikania” ludzi po cichu.

Część współczesnych nazywa to, co stało się w 1945 roku - zniewoleniem.

Nie można się zatem dziwić, że po latach, kiedy wolno już mówić i pisać o wszystkim, część współczesnych nazywa to, co stało się w 1945 roku zniewoleniem, odmawiając innym prawa do nazywania tych chwil wyzwoleniem, jak też w jakikolwiek sposób czczenia dnia 24 stycznia 1945, usiłując wymazać go z pamięci bydgoszczan. To oczywiście, wywołuje reakcję odwrotną i gorący spór gotowy.

Przywrócić znaczenie

Nie ulega wątpliwości, że warto byłoby, zachowując proporcje, przywrócić honor i znaczenie także dniu 24 stycznia. Niezależnie od tego, co było dalej, dla bydgoszczan był to dzień ważny, dzień końca okupacyjnego koszmaru, jaki trwał z górą 5 lat. Mamy nadzieję, że te dwie rocznice dadzą się z sobą pogodzić, przyjmując, że w 1945 roku nastąpiły jednocześnie i wyzwolenie, i początek zniewolenia.