Żeglarska, czyli Ceglana

Prof. KRZYSZTOF MIKULSKI, historyk z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, mówi o zawiłościach pochodzenia nazw starych ulic.

Toruńska starówka, bastion tradycji i miejsce, w którym historia bardzo głęboko zapuściła swoje korzenie. Co my jednak o jej ulicach wiemy? Współczesny przechodzień na Żeglarskiej na przykład, jeśli zastanowi się nad pochodzeniem jej nazwy, pomyśli, że wzięła się ona od żeglarzy...<!** reklama>

Po niemiecku Żeglarska to Seglergasse, początkowo nazywała się ona jednak bardzo podobnie - Ziglergasse, czyli Cegielna. Legenda wywodzi jej miano od znajdujących się przy tej ulicy ceglanych domów. Jednak moim zdaniem chodziło o to, że tędy szło się do jakiejś dawnej cegielni. Żeglarska była zresztą kiedyś znacznie krótsza, prowadziła od kościoła Świętych Janów do bramy, powyżej świątyni była natomiast ulicą Kokoszą.

Seglergasse, Ziglergasse... Słowa brzmią podobnie, znaczą jednak co innego. Poza tym ulice w średniowiecznym Toruniu nazywane były po niemiecku, ich tłumaczenie na polski pewnie w wielu przypadkach zniekształciło ich pierwotne znaczenie?

Tak się stało na przykład z nazwą ulicy Rabiańskiej, której pierwotne znaczenie umknęło potomnym. W XIX wieku i na początku XX wieku wywodzono jej nazwę od Arabów (niem. Arabergasse), niewolników (pol. Niewolnicza, od rab - niewolnik) czy wreszcie od rzekomego zamieszkiwania tam Żydów (od rabin - kapłan żydowski). A na dobrą sprawę ta ulica powinna się obecnie nazywać, bo tak nazywała się od początku, Krucza od niemieckiego der Rabe - kruk. Pełna świadomość tej nazwy istniała w mieście jeszcze w XVI wieku, można to potwierdzić zarówno w źródłach polskich, jak i łacińskich.

A które nazwy ulic się nie zmieniały?

Chełmińska na przykład zawsze była Chełmińską. Poza tym między innymi Szczytna, Ciasna, Piekary, choć ta obecna ulica miała w sumie trzy nazwy, a Piekarami zwany był kiedyś jej odcinek od obecnej ulicy Kopernika do spichrzów.

Czy dużo podobnych ciekawostek kryją toruńskie ulice?

Jest ich bardzo dużo. Prosta w średniowieczu moim zdaniem wcale nie nazywała się Prosta, ale Sprawiedliwa - oba niemieckie słowa znów brzmią podobnie (Gerechte/Rechte Gasse). To ma swoje bardzo interesujące i symboliczne konsekwencje, bo od Sprawiedliwej odchodziły dwa zaułki, w jedną stronę Jeleni, a w drugą Lisi. Nazwa Jeleni miała znaczenie pozytywne, zaułek prowadził do klasztoru Dominikanów. Przy Lisim natomiast mieszkał kat, był to również zaułek nierządu. Nazwa zaułek Jeleni, po niemiecku Hirsche Winkel, została później, zupełnie dźwiękonaśladowczo przetłumaczona na Zaułek Prosowy (niem. Hirse Winkel). Bezsensownie, bo przecież nikt nigdy tam prosem nie handlował. Ulica Sprawiedliwa i jej dwa zaułki, „pozytywny” i „negatywny”, to są bardzo ciekawe znaczenia nazw ulicznych, które w pewnym sensie oddawały jakąś ideową specyfikę tego miasta.

Mieszkańcy Torunia na ogół nie mają o tym pojęcia. Bo i jak by się mieli o tym dowiedzieć? W Warszawie chyba wszystkie historyczne ulice są opatrzone tablicami, które informują o ich przeszłości. W Toruniu, który pyszni się swoją historią, czegoś takiego nie ma. Trudno się więc dziwić, że przybysze odwiedzają Toruń jedynie przejazdem, skoro tak wiele interesujących rzeczy dla samych torunian pozostaje obcych...

Wiele razy już proponowałem, by przynajmniej na starówce dawne nazwy ulic przypomnieć, umieszczając odpowiednie tabliczki. Ten pomysł już dawno sprawdził się w innych miejscach, u nas jednak jak dotąd taka sugestia nie doczekała się odzewu. Tymczasem przecież tyle mówi się o przyszłości toruńskiej starówki, a coś takiego byłoby na pewno dobrym sposobem na jej humanizację. Dobrze by się stało, aby do powszechnej świadomości wrócił chociażby fakt, że kiedyś jedna część dzisiejszej ulicy Kopernika była ulicą Starotoruńską, a inna ulicą Świętej Anny. Obecnie tego prawie nikt nie wie, bo i skąd, a te nazwy przecież sporo dawniej mówiły i do dzisiaj są źródłem, pozwalającym poznać i zrozumieć historię miasta.