Odbić "žDziady"? Proszę

Radca prawny PAULINA PUPEL-DOBRZENIECKA z Torunia wyjaśnia, kiedy kserowanie książek jest legalne.

<!** Image 2 align=right alt="Image 158920" sub="Fot. Archiwum P. Dobrzenieckiej">Czy prawo zezwala na kserowanie książek?

Wszystko zależy od tego, jaka to książka, jak dawno wydana, kto i w jakim celu ją kopiuje. Przykładowo, książki, do których prawa autorskie wygasły, można kopiować bez żadnych ograniczeń. Nikt nam nie postawi zarzutu, że odbiliśmy na ksero „Dziady” Adama Mickiewicza, zarówno w całości, jak i w części. Prawa autorskie majątkowe wygasają, co do zasady, po upływie 70 lat od śmierci autora. W odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca, okres ten biegnie od daty rozpowszechnienia utworu. Inaczej wygląda sytuacja z książkami wydanymi współcześnie.

Rozumiem więc, że nowej książki kopiować nie wolno?

To, że dany utwór jest objęty ochroną przez prawo autorskie, nie oznacza jeszcze bezwzględnego zakazu jego powielania, ale fakt ten powinien skłaniać do zachowania szczególnej ostrożności. W ramach tzw. prywatnego użytku osobistego możemy korzystać z dzieła już rozpowszechnionego dla własnych prywatnych celów, w tym powielać je, o ile nie prowadzi to do naruszenia słusznych interesów autora.

<!** reklama>„Słuszny interes” to niezbyt precyzyjne sformułowanie...

Tak, ale prawo nie może operować tutaj konkretem. Korzystanie z dzieła przybiera bowiem różnorodne formy i różnie wygląda ochrona interesu autora. W przypadku kserowania dzieł wydanych drukiem istotne jest, aby nie pozbawić autora możliwości sprzedaży nakładu książki na normalnych zasadach. Godziłoby to nie tylko w interes twórcy, ale także w interes publiczny, bo prowadziłoby do zniknięcia z rynku wielu wartościowych pozycji. To poważny problem, dlatego prawo ustanawia ekwiwalent pieniężny za kserowanie dla autorów i wydawców w postaci opłat ze sprzedaży urządzeń reprograficznych i związanych z nimi czystych nośników.

Wielu studentów chętnie kseruje potrzebne im podręczniki. Jak klasyfikować takie zachowanie z punktu widzenia prawa autorskiego?

W mojej ocenie w sytuacji, gdy takie zachowanie stało się powszechną praktyką, słuszny interes twórcy zostanie naruszony przez kopiowanie w całości nowej książki, takiej którą można bez trudu kupić w księgarni. Jeśli nakład się wyczerpał i książka od lat nie jest wznawiana, kserowanie mieści się w zakresie dozwolonego użytku. Nie należy do rzadkości sytuacja, gdy w bibliotece pozostał jedyny czytelny egzemplarz, podczas gdy inne są już wypożyczone. Takie postępowanie nie musi oznaczać rezygnacji z zakupu książki w przyszłości, jeżeli jej egzemplarze trafią na rynek. Również kserowanie fragmentu dzieła, nawet nowego, jest legalne, jeżeli odbywa się na własny użytek. Jak już mówiłam, autorzy i wydawcy uzyskują rekompensaty za straty spowodowane kserowaniem - z tytułu opłat od sprzedaży urządzeń takich jak kserokopiarki.

W niektórych książkach możemy przeczytać zastrzeżenie, że powielanie w całości lub w części jest zabronione. Co to oznacza dla czytelnika?

Generalnie takie zastrzeżenie nie jest dla czytelnika prawnie wiążące, jeżeli zaszły okoliczności, w których może on skorzystać z dozwolonego użytku prywatnego. Są one raczej apelem do poczucia przyzwoitości czytelników, uświadomieniem im, że masowe kserowanie może doprowadzić do bankructwa szczególnie mniejsze wydawnictwa. Pojawia się jednak również trend odwrotny. Niektórzy autorzy udzielają tzw. wolnej licencji pozwalającej na niemal dowolne wykorzystanie ich książek czy publikacji, jedynie pod warunkiem zachowania informacji o autorze. Bywa tak, gdy twórcy bardziej zależy na dotarciu do szerokiej rzeszy czytelników niż na wpływach z tantiem. Wówczas ograniczenia ilościowe przy kopiowaniu nie mają oczywiście zastosowania.

Rozumiem więc, że za kserowanie nie grozi nikomu spotkanie z prokuratorem?

Na odpowiedzialność karną naraża się ten, kto bez uprawnienia i w celu rozpowszechnienia utrwala lub zwielokrotnia cudzy utwór w wersji oryginalnej, czyli umożliwiado niego dostęp nieograniczonej grupie osób. Odpowiedzialność grozi więc przykładowo osobom prowadzącym punkty ksero, które uczyniły sobie z kopiowania książek źródło zarobkowania, np. przygotowują z wyprzedzeniem gotowe egzemplarze - kopie popularnych książek - w celu ich odsprzedania. Taka działalność nie ma z dozwolonym użytkiem nic wspólnego.

W dobie Internetu przed wydawcami książek pojawiają się nowe wyzwania i nowe możliwości?

Bez wątpienia. Internet i szeroko pojęte nowe technologie informacyjne i komunikacyjne wywołały małe trzęsienie ziemi w tej branży. Pirackie ściąganie całych pozycji poprzez sieć to nieznane wcześniej zagrożenie dla właścicieli praw autorskich. Internet nie funkcjonuje poza prawną regulacją, stwarza co najwyżej problemy z wyegzekwowaniem prawa. Z własnego doświadczenia zawodowego wiem, że naruszenia prawa, które zdarzaja się w cyberprzestrzeni, można skutecznie zwalczać. Należy też pamiętać, że za sprawą Internetu pojawiają się nowe pola eksploatacji utworów. Tę samą technikę transmisji danych, jaką posługuje się pirat, może wykorzystać wydawca do legalnej sprzedaży cyfrowych egzemplarzy swojego dzieła.

Warto wiedzieć

Na uczelniach kopiuje się 5 mln stron książek rocznie. Na nielegalnym kserowaniu książek specjalistycznych wydawcy tracą wielkie sumy. Połączyli więc siły i wspólnie będą wytaczać pokazowe pozwy. Skserowane i zbindowane książki właściciele punktów ksero oferują za 15-30 zł. To często trzy-cztery razy mniej niż cena oryginału. Grupa Walcząca o Przestrzeganie Prawa na Uczelniach ma walczyć z nielegalnym kserowaniem podręczników. Grupę założyły: Wydawnictwo Naukowe PWN, LexisNexis, C.H. Beck, Scholar, Wolters Kluwer, Universitas. - Wynajęliśmy kancelarię prawną i szykujemy się do pozywania piratów - mówi Andrzej Nowakowski, prezes Stowarzyszenia Autorów i Wydawców Polska Książka, w ramach którego działa grupa.

źródło: www.polskaksiazka.pl