Wielkanoc to najstarsze święto chrześcijańskie, obchodzone już w pierwszych wiekach naszej ery. W ciągu stuleci obrosło tradycjami. Jedne zwyczaje rozwijały się i przeobrażały, inne zanikały.
<!** Image 3 align=right alt="Image 79514" sub="Jajko zgodnie z kilkutysiącletnią tradycją (łacińskie powiedzenie ab ovo - „od jajka”) stanowi symbol rodzącego się życia / Fot. Archiwum">Zwyczaje ludowe jednak nie zawsze szły w parze z nauką Kościoła. Jak często podkreślają duchowni, zwyczaje ludowe i paraliturgiczne stają się obecnie ważniejsze niż przeżywanie tajemnicy Zmartwychwstania Pańskiego, rzadziej też wywołują one w nas skojarzenia prowadzące do źródeł tradycji.
Dla naszych Czytelników przygotowaliśmy zatem przewodnik po najważniejszych hasłach związanych z wielkanocną tradycją.
BARANEK
Wielkanocne stoły obowiązkowo zdobi figura baranka z czerwoną chorągiewką. Dawniej gospodynie wyrabiały baranki z masła, popularne były też baranki z ciasta, drewna, gipsu, wosku czy gliny. Z czasem najbardziej popularne stały się słodkie - z cukru i z czekolady. Figurka baranka wielkanocnego z chorągiewka w obrzędowości chrześcijańskiej symbolizuje Chrystusa, który nazywany jest w teologii biblijnej Barankiem Paschalnym. Tradycyjnie przedstawiany jest z czerwoną chorągiewką, symbolizującą sztandar zwycięstwa.
BOŻY GRÓB
<!** reklama>Zwyczaj budowania Bożego Grobu w kościołach zrodził się w Europie Zachodniej w X w., a potem dotarł również do Polski. W ostatnich latach przyjęła się praktyka modlitewnego czuwania przy Bożym Grobie przez różne wspólnoty parafialne, a w miastach zwyczaj nawiedzania (obchodu) Bożego Grobu w różnych kościołach. Z Bożym Grobem wiąże się tzw. straż grobowa, znana i kultywowana w niektórych regionach Polski, która jest odpowiednikiem czuwania rzymskich żołnierzy przy grobie Chrystusa.
DEKORACJE
Począwszy od poniedziałku Wielkiego Tygodnia od dawna robiono w domach gruntowne porządki, po czyn dekorowano wnętrza. Do wiosennych gałązek przyczepiano wydmuszki jaj malowane różnokolorowo i zdobione wzorami, lub dekorowano wnętrza różnokolorowymi wycinankami i sztucznymi kwiatami. Obecnie dawne sztuczne kwiaty zastępują coraz częściej kwiaty cięte i doniczkowe. Bardzo popularne jest również zasiewanie do doniczek zboża oraz rzeżuchy, które w połączeniu z barankiem i pisankami są wspaniałą wielkanocną dekoracją.
JAJKO
Zgodnie z kilkutysiącletnią tradycją (łacińskie powiedzenie ab ovo - „od jajka”) stanowi symbol rodzącego się życia. Kościół miał pewne problemy z przyjęciem tego symbolu, bo w Piśmie Świętym prawie nie spotykamy motywu jajka. W Palestynie jajko jako pokarm nie było cenione. Zwyczaj rozpoczynania śniadania wielkanocnego od dzielenia się jajkiem podkreśla wspólnotę rodzinną i dzielenie się wszystkim w jej obrębie. Zdobienie jaj – najpierw jako tradycja ludowa – również stało się wyrazem chrześcijańskiej wiary, bo na jajkach malowano krzyże, baranki, dzwonki, napisy Alleluja czy Resurexit, a nawet postać Chrystusa. Ważna też była kolorystyka jaj, bo różnym barwom i zdobnikom przypisywano specyficzne znaczenia. Malowane jajka to kraszanki - jaja barwione na czerwono i pisanki - takie, na których wzór tworzono za pomocą wosku. Znane są również kolorowe i zdobione wydmuszki, które zawiesza się na wiosennej gałązce i umieszcza jako dekorację wielkanocną w wazonie.
PALMA
Symbole triumfalnego wjazdu Chrystusa do Jerozolimy wykonuje się najczęściej z gałęzi wierzby, bo drzewo to uważane jest za symbol zmartwychwstania i nieśmiertelności duszy. Do ozdoby bierze się bukszpany, barwinki, cisy i widłaki, a także barwione trawy, suchatki oraz bibułkowe kwiatki i wstążki. Od 1945 roku popularne są także palmy typu wileńskiego, posiadające wzmocniony trzon, do którego mocuje się suszone kwiaty, mchy i trawy. Palmy zwykle zostają w domach do Wielkanocy.
PASCHAŁ
To okazała świeca z umieszczonymi na niej symbolami wielkanocnymi, takimi jak: baranek, pięć małych krzyżyków symbolizujących pięć ran Chrystusa, postać Zmartwychwstałego czy też napis „Alleluja”. Paschał dekorowany zielenią i świeżymi kwiatami może stać się najbardziej wyraźnym znakiem obecności Chrystusa w rodzinie w ciągu całego okresu wielkanocnego. Winien on płonąć w czasie uroczystego śniadania wielkanocnego i innych wspólnych posiłków oraz modlitw i spotkań rodzinnych.
REZUREKCJA
O północy lub o świcie we wszystkich kościołach odprawia się rezurekcję, czyli specjalną mszę świętą. Przed mszą kapłan udaje się do Grobu Chrystusa, bierze Najświętszy Sakrament i wyrusza z wiernymi w radosnej procesji dookoła kościoła śpiewając pieśń: „Wesoły nam dzień dziś nastał”. Procesja wyjątkowo w tym dniu obchodzi kościół wokoło trzy razy.
ŚWIĘCENIE POKARMÓW
W przeszłości księża święcili pokarmy w domach, a poświęcone musiało być wszystko, co zostało przygotowane na święta. Z czasem wprowadzono zwyczaj święcenia pokarmu w kościele. Dzisiaj do koszyków wyłożonych ozdobną serwetką wkłada się po odrobinie najważniejszych dań świątecznych. Nie powinno zabraknąć chleba, baranka, wędliny, chrzanu, pieprzu, soli, sera, masła, miodu oraz pisanek. W koszyczku musi się znaleźć także jedno jajko, które powinno być bez skorupki, by w czasie śniadania wielkanocnego podzielić się nim przy składaniu sobie życzeń. Każdy święcony pokarm ma swą symbolikę – baranek i wędlina przypominają o ofierze Baranka, jajka są symbolem zmartwychwstania i życia, chleb – symbolizuje Jezusa, sól – przypomina o Jego słowach: „Wy jesteście solą....”, chrzan – cierpienie, jabłko symbolizuje grzech pierworodny, a buraczki – krew przelaną za nas.
ZAJĄCZEK
Popularny kicuś nie doczekał się nigdy miejsca w kościelnej obrzędowości, a w Starym Testamencie był nawet uważany za zwierzę nieczyste. Natomiast w wierzeniach ludowych zając uchodził za zwierzę charakteryzujące się dużą płodnością. Zwyczaj obdarzania dzieci słodyczami i innymi upominkami początkowo występował na Śląsku i Pomorzu, a jest pochodzenia niemieckiego. Koszyczki z niespodziankami od zajączka i z kolorowymi jajami wielkanocnymi, łakociami, a później także prezentami rzeczowymi chowano , a dzieci szukały ich od wczesnego ranka w Niedzielę Wielkanocną. Z czasem zwyczaj przyjął się w innych regionach Polski, a obecnie zając z czekolady dołączył do kurczaczków i baranków na świątecznym stole. W niektórych krajach Europy spotykamy również wielkanocnego koziołka, też jako symbol bujnego życia i płodności.
