Wiatrak w Chrośnie - od ruiny do nagrody. Wyróżnienia za troskę o zabytki przyznane

Wyróżnienia za szczególne osiągnięcia w dziedzinie konserwacji i restauracji zabytków Hereditas Saeculorum i nagrody za najlepsze projekty muzealne Musejon wręczyli wicemarszałek Zbigniew Ostrowski i przewodnicząca sejmiku Elżbieta Piniewska. Uroczystość odbyła się w Hotelu 1231. 
Nagrodę Hereditas Saeculorum przyznano za restaurację wiatraka w Chrośnie a także prace wykonane w Hotelu Eter (dawny szpital-przytułek św. Jakuba, przy ul. Szpitalnej 4 w Toruniu) oraz Hotelu 1231. Z kolei główna nagroda Musejon trafiła do Muzeum Okręgowego w Toruniu za nową wystawę stałą w Muzeum Twierdzy Toruń, Muzeum Wodociągów w Bydgoszczy za publikację „120 lat bydgoskich wodociągów i kanalizacji (1900-2020) z perspektywy Muzeum Wodociągów” oraz Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku za projekt "Haft kujawski ginie. Nauczmy, ocalmy"

Wiatrak w Chrośnie koło Kruszwicy powstał w 1634 roku. Z tamtego czasu pochodzi drewniana konstrukcja wiatraka , natomiast górna jest pozostałością przeróbki w 1857. Co ciekawe, wiatrak wybudowano nie w Chrośnie, ale w Rożniatach pod Kruszwicą. Dopiero w 1890 roku Jan Kruszyński przeniósł go na obecne miejsce. W 1918 roku właścicielem „koźlaka” został Ludwik Gustaw, po którym odziedziczył go syn - Kazimierz. Wiatrak mielił mąkę nieprzerwanie aż do lat 70. ubiegłego wieku. W 1971 roku sprawna maszyneria wiatraka była elementem scenografii filmu "Antek". Dopiero w w 1973 roku, po śmierci właściciela, skrzydła przestały się obracać. Od tego czasu stan zabytku pogarszał się z dekady na dekadę. W ostatnich latach „Gustaw” (nazwa pochodziła od właściciela) był już praktycznie ruiną, a w rejestrze na portalu poświęconym wiatrakom figurował jako „zniszczony”.

Komitet na rzecz odbudowy wiatraka powstał w 2006 roku, ale dopiero w 2019 udało się wygospodarować pieniądze na renowację. W 2021 roku gmina Kruszwica przeprowadziła kompleksowy remont konserwatorski, który poprzedzono gruntownym rozpoznaniem obiektu. W wyniku badań architektonicznych, historycznych i dendrochronologicznych opracowane zostały wytyczne konserwatorskie. Podczas prac konserwatorskich postawiono na możliwie największe poszanowaniem elementów pochodzących z jego najstarszej fazy budowlanej. Dzięki temu udało się zachować autentyzm obiektu, nie rezygnując z funkcji młynarskiej.
Zagospodarowany został teren wokół wiatraka - w otoczeniu znajduje się dziś scena, piec chlebowy, ławeczki oraz sanitariat.
Pierwsze „koźlaki” pojawiły się na Kujawach w XII wieku. Nazwa „koźlak” pochodzi od „kozła” — obracanej podstawy, którą można było skierować w stronę wiatru. Wykorzystywano do tego dyszel, a młynarz całą operację mógł przeprowadzić wyłącznie z pomocą zwierzat pociągowych.

Nagrody Hereditas Saeculorum za ochronę zabytków:
 w kategorii I – za prace konserwatorskie i restauratorskie:
1. Wiatrak typu "koźlak" w Chrośnie – rewitalizacja i zmiana sposobu użytkowania.
•  Dariusz Witczak, burmistrz Gminy Kruszwica
•  Józef Stasiak, firma Modern House, Podsarnie – wykonawca
 
2. Hotel Eter – dawny szpital-przytułek św. Jakuba, przy ul. Szpitalnej 4 w Toruniu.
•  Dorota Polak, prezes Polflex Sp. z o. o. Toruń – inwestor
•  Mariusz Demski, firma budowlana Demski – Renowacje w Toruniu - wykonawca
•  Luiza Milewska, Atlant Luiza Milewska – wykonawcy
 
3. Rozbudowa Hotelu 1231**** INFIRMERIA, ul. Przedzamcze 6-8 w Toruniu.
•  Małgorzata Dobrzyńska-Musiela i Sławomir Musiela Spółka Komandytowa – inwestor
• Restauro Sp. z o. o. Toruń – wykonawca
 
w kategorii II – za szczególne osiągnięcia związane z opieką nad zabytkami i ochroną zabytków:
• dr inż. arch. Bożena Zimnowoda-Krajewska
• dr hab. Michał Pszczółkowski
 

• w kategorii I – wystawa:
NAGRODA MUSEJON: Muzeum Okręgowe w Toruniu za projekt „Nowa wystawa stała w Muzeum Twierdzy Toruń”
 
Wyróżnienia:
Muzeum Okręgowe im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy  
za wystawę „Od princeski do New Look. Ubiory damskie z kolekcji Adama Leja”
 
Muzeum Ziemi Chełmińskiej
za wystawę Portret ślubny naszych dziadków i Pradziadków
• w kategorii II – Działalność Naukowa i Wydawnicza:
NAGRODA MUSEJON: Muzeum Wodociągów w Bydgoszczy za publikację „120 lat bydgoskich wodociągów i kanalizacji (1900-2020) z perspektywy Muzeum Wodociągów”
 
Wyróżnienia:
Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu 
za publikację książki "Na dobre plony! Zwyczaje żniwne i dożynkowe w województwie kujawsko-pomorskim”
 
Muzeum Okręgowe w Toruniu
za katalog „Kwiaty na jedwabiu. Chińskie tkaniny haftowane w Zbiorach Muzeum Okręgowego w Toruniu”
• w kategorii  III  -  Edukacja i Regionalizm: 
NAGRODA MUSEJON 
Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku 
za projekt "Haft kujawski ginie. Nauczmy, ocalmy"
 
Wyróżnienia: 
Muzeum Okręgowe im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy  
za projekt „Przepis na Bydgoszcz. Kulinarna tradycja miasta i regionu”
 
Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu 
za projekt edukacyjny „Etnonarracje” - podcasty Muzeum Etnograficznego w Toruniu