Tuchola - utajniony polski Katyń?

Na portalu youtube.com znaleźć można klip pt. „Polish concentration camp - the forgotten Katyn”. Darki 881 stara się przekonać internautów, że owym zapomnianym Katyniem był polski obóz jeńców bolszewickich z lat 1920-21 w Tucholi.

<!** Image 2 align=right alt="Image 94609" sub="Wieża straznicza. Baraki w tle. Jeńcy mieszkali też tutaj w ziemiankach. Tak wygladał obóz
w Tucholi podczas I wojny światowej oraz wojny polsko-bolszewickiej.">Klipowi zbudowanemu z paru archiwalnych zdjęć towarzyszą pisany komentarz i chóralna pieśń „Sława Rassiji”. Czego można dowiedzieć się z klipu? Tego, że w czasie wojny 1920 r., oczywiście rozpoczętej z polskiej inicjatywy i nie wiadomo przez kogo wygranej, Polacy wzięli do niewoli 130 tys. jeńców, z których aż 60 tys. poniosło śmierć w polskich obozach, w tym w samej Tucholi 22 tys. Nie ma, co prawda, bezpośredniego oskarżenia o wymordowanie jeńców, ale pojawia się sugestia, że istniał tajny rozkaz Piłsudskiego dotyczący ich zabijania.To tylko jeden z licznych elementów kampanii propagandowej ostatnich lat w Rosji, mający na celu odalenie odpowiedzialności za wymordowanie jeńców polskich w 1940 r.

„Sprawiedliwa zemsta”

Jak pod koniec sierpnia zapowiedział dziennik „Wremja Nowostiej”, od nowego roku w rosyjskich szkołach młodzież ma się uczyć, że „zamordowanie polskich oficerów w Katyniu przez NKWD było „sprawiedliwą zemstą”, odpowiedzią na zagładę wielu tysięcy czerwonoarmistów w niewoli polskiej po wojnie 1920 r., inicjatorem której był nie ZSRR, lecz Polska”.

<!** reklama>Swego czasu zastępca sekretarza Rady Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej, Nikołaj Spasski, oświadczył w wywiadzie dla dziennika „Rossijskaja Gazieta”, że Polska powinna przeprosić Rosję, m.in., za „śmierć dziesiątków tysięcy czerwonoarmistów, poległych w latach 1920-21 w polskich obozach koncentracyjnych”.

<!** Image 3 align=left alt="Image 94609" >Jeszcze dalej posunęła się „Niezawisimaja Gazieta”, pisząc, że „to pewnie Piłsudskiemu należy się wątpliwy zaszczyt noszenia miana ojca systemu obozów koncentracyjnych do masowego uśmiercania jeńców. Oświęcim - to logiczna kontynuacja obozu śmierci w Tucholi”.

Jak było naprawdę?

Wspólny polsko-rosyjski zbiór dokumentów wydany został w 2004 r. przez Dyrekcję Archiwów Państwowych i Federalną Agencję ds. Archiwów Rosji po rosyjsku pt. „Krasnoarmiejcy w polskom plenu w 1919-1922 g. Sbornik dokumentow i materiałow”. Obejmuje 338 dokumentów źródłowych z archiwów polskich i rosyjskich. Ze strony polskiej udział w jego przygotowaniu brali, m.in., prof. Waldemar Rezmer i prof. Zbigniew Karpus z UMK w Toruniu, po stronie rosyjskiej prof. Giennadij Matwiejew z Uniwersytetu Moskiewskiego im. Łomonosowa.

Według ocen historyków polskich, liczba jeńców rosyjskich przetrzymywanych w polskich obozach pod koniec 1920 r. wahała się od 80 tys. do 85 tys., zaś liczba zmarłych w całym okresie działania obozów wynosiła 16-17 tys. Prof. Matwiejew oszacował liczbę zmarłych jeńców na 18-20 tysięcy.

<!** Image 4 align=right alt="Image 94609" sub="Wbrew temu, co głosi rosyjska propaganda, na miejscu cmentarza od 1990 roku znajduje się stosowna tablica">Zachowane dokumenty nie potwierdzają powszechnej wśród Rosjan tezy, że jeńcy byli poddawani celowej eksterminacji przez polskie władze obozowe (masowe rozstrzeliwania). Główną przyczyną śmierci jeńców były epidemie chorób zakaźnych, spowodowane złymi warunkami sanitarnymi w obozach, co z kolei było efektem ich przepełnienia. Warto odnotować, że śmiertelność jeńców polskich wziętych do niewoli w tym samym okresie była większa od śmiertelności jeńców sowieckich w Polsce. W sowieckich łagrach zginęło około 20 tys. jeńców polskich spośród ogólnej ich liczby 51 tys.

Co Niemcy zaczęli...

Obóz w Tucholi założyli Niemcy na początku I wojny światowej, kiedy do niewoli wzięli znaczną liczbę żołnierzy carskich. Znajdował się on około 3 km na wschód od miasta, przy szosie na Świecie, blisko linii kolejowej na Laskowice, którą transportowano ludzi. Obejmował teren 35 hektarów. W sumie do końca wojny w Tucholi zmarło 3,7 tys. jeńców. Tylko trzecią część z nich stanowili obywatele Rosji.

Obóz opustoszał po 11.11.1918 r., niszczony i dewastowany przez miejscową ludność. Dopiero wojsko polskie zimą 1920 r. zainteresowało się nim. Rozpoczęto remont na wypadek wojny z bolszewikami, przewidując umieszczenie tam jeńców. Istniało 13 baraków na 180 osób każdy i 24 ziemianki dla 80 osób. Łącznie liczbę miejsc szacowano na 5 tys., a docelowo na 12 tys., gdyby odnowić dalszych 90 ziemianek. Były też łaźnia, pralnia i 5 studni oraz 6 baraków szpitalnych na 360 osób.

Pierwsi jeńcy sowieccy pojawili się w obozie w połowie maja 1920 r. po ofensywie kijowskiej. W ciągu miesiąca od bitwy warszawskiej do niewoli wzięto około 50 tys. żołnierzy sił bolszewickich. W październiku do Tucholi trafiło kika tysięcy z nich. Nagłe zagęszczenie (nie wyremontowano na czas wszystkich ziemianek), a później silne mrozy i niski stan higieny wśród żołnierzy bolszewickich, będący pochodną całej kultury zdrowotnej tego narodu, zaczął zbierać śmiertelne żniwo, przede wszystkim na skutek chorób zakaźnych. W połowie grudnia odnotowano już ponad 100 chorych na tyfus plamisty, a w styczniu u ponad 30 - objawy cholery odmiany azjatyckiej. Dotarły i inne zarazy, np. osławiona grypa hiszpanka. Stosowano szczepienia zapobiegawcze, niestety, ich skuteczność była wówczas niska. Zawodziły dostawy odzieży, aparatów do dezynfekcji. Dokuczał mróz.

Z zapisków lustracyjnych delegacji Ministerstwa Spraw Wojskowych w grudniu 1920 r.: „Przerażający, zniszczony stan budynków, brak i niedomagania pieców tak, że jeńcy z powodu zimna odmrażają sobie nogi, mimo zużycia przepisowo wydanego opału. Węgla wcale się nie wydaje tylko drzewo i torf, który w piecach baraku nie nadaje się do opału. (...) Niewystarczające urządzenia kuchenne, opłakany stan klozetów i brak, chroniczne niedomagania w odwszalniach.” Stwierdzono też, że „jeńcy chorzy idąc na ustęp chodzą boso i bez koszul okryci podartym kocem szpitalnym pół kilometra odległości”.

Jak wynika z danych dotyczących liczby zgonów, w grudniu 1920 r. odnotowano ich 104, w lutym 1921 r. - 122. Łącznie od maja 1920 r. do 10 marca 1921 r. w tucholskim obozie zmarło 1790 jeńców bolszewickich. Od tego miesiąca do października, czyli ostatecznego zwolnienia wszystkich przetrzymywanych - jeszcze niecałe 200. W sumie - 1933. Była to śmiertelność w granicach 17-19 proc. - podobna jak w obozach w Niemczech i Rosji podczas I wojny światowej.

Zmarli pogrzebani zostali na dwóch cmentarzach w zbiorowych mogiłach. W latach 20. ogrodzono miejsca pochówku, postawiono krzyże, pomniki i tablice. Po II wojnie zapomniano o tym miejscu, dopiero w 1990 r. zostało ono odnowione.

A tymczasem na forum youtube.com trwa zażarta dyskusja między polskimi i rosyjskimi internautami. W ciągu roku pojawiło się tam około tysiąca wpisów. Do zgody bardzo daleko... 

Fakty

Sprawozdanie z wizytacji Natalii Kreutz-Wieleżyńskiej, działającej z ramienia Rosyjskiego Czerwonego Krzyża w obozie jeńców w Tucholi, 9-10 grudnia 1920 r.

„Brak sienników, słomy, kocyków. Brak ciepła z powodu nieregularnego dostarczania opału. (...) Jeden z baraków jest przydzielony dla nowo przybyłych z innego obozu, którzy dopiero po kąpieli i odwszeniu odbywają w przeznaczonych barakach 14-dniową kwarantannę, przez lekarzy bardzo przestrzeganą. Brak bielizny, ubrań we wszystkich oddziałach. Najtragiczniej przedstawiają się warunki nowo przybyłych, którzy transportowani w nieopalanych wagonach, bez odpowiednich ubrań, zziębnięci, głodni i zmęczeni, często z zarodkami chorób, apatycznie na gołych deskach leżą. Toteż po takiej podróży wielu z nich się do szpitali odsyła, a słabsi umierają. W szpitalu są sienniki i kocyki, jednak brak bielizny w każdym oddziale. Odżywianie złe”.