Co mówią najstarsze mózgi świata?

Mózg jest organem wyróżniającym człowieka w królestwie zwierząt. Najnowsze odkrycia naukowców wskazują, w jaki sposób ludzki mózg rozwijał się przez milenia, by osiągnąć dzisiejsze możliwości.

<!** Image 2 align=right alt="Image 110738" sub="Nowa hipoteza mówi, że pożywienie pieczone
i gotowane nad ogniskami przyspieszyło rozwój ludzkiego mózgu">Nauka dysponuje szkieletami ludzi, nawet tymi praludzkimi sprzed milionów lat. Pozwala to ustalić, jak człowiek rozwijał się fizycznie. Inaczej jednak ma się sprawa z ludzkim mózgiem, który bardzo szybko się rozkłada, co nakłada na badania rozwoju tego organu wielkie ograniczenia. Najnowsze odkrycia zmieniają jednak ten stan rzeczy.

Naukowcy z York Archaeological Trust w trakcie prac, prowadzonych w miasteczku uniwersyteckim Heslington East, należącym do York University, odkryli w grudniu 2008 r. liczącą 2000 lat ludzką czaszkę z mózgiem. Uznano, że jest to najstarsze tego rodzaju znalezisko.

Tkanki mózgu zwykle rozkładają się jako pierwsze, tym razem jednak zachowały się przez aż 2000 lat. Mózg nieco się skurczył w wyniku częściowej mumifikacji, jednak jest w stanie pozwalającym przeprowadzić wiele badań.

<!** reklama>2000 lat temu na terenie, gdzie odkryto czaszkę, znajdowały się budynki gospodarstw rolnych i pola uprawne. Uczeni zakładają, że mózg zachował się, ponieważ głowa zmarłego trafiła do dołu z błotem, które zakonserwowało tkanki. Być może była to rytualna ofiara złożona z człowieka, bo w pobliżu czaszki nie znaleziono reszty szczątków.

To odkrycie ma umożliwić przebadanie budowy mózgu naszego odległego przodka. Wciąż nie wiadomo, w jaki sposób mózg przetrwał w czaszce, skoro na kości nie ma skóry, jak w przypadku innych znalezisk ludzkich szczątków zakonserwowanych w torfowiskach. Naukowcy przypuszczają, że mózg został celowo zmumifikowany albo oddziaływała na niego w glebie jakaś substancja. Mają w planach prowadzenie dalszych badań.

Angielski mózg, jak się okazało, nie jest najstarszym tego typu znaleziskiem. Już pod koniec stycznia tego roku AFP podała informacje o wynikach prac archeologów, kierowanych przez dr. Gregory’ego Areshiana z University Of California w Los Angeles - prowadzili oni prace wykopaliskowe w Armenii, w jaskini Areni 1 w pobliżu rzeki Arpa. Natrafili tu na, mówiąc kolokwialnie, bimbrownię z epoki kamiennej. Gliniane dzbany, basen o średnicy 2 m, instalację do produkcji wina, pestki 30 rodzajów owoców oraz zasuszone winogrona i śliwki datowano na okres pomiędzy 6200 a 5900 r. p.n.e. Był to, jak byśmy dziś powiedzieli, zakład produkcyjny, bo nie znaleziono tam śladów życia domowego. Nie te znaleziska okazały się jednak największą sensacją z jaskini Areni 1. W grocie, w 3 osobnych niszach, znajdowały się zakopane w piasku czaszki 3 dziewcząt, które zmarły mając 12-14 lat. W opinii ekspertów, były one ofiarami mordów rytualnych - zginęły od uderzenia w głowę, po czym głowy im odcięto. W jednej z tych czaszek zachował się naturalnie zmumifikowany mózg, najstarszy nadający się do badań, liczący 8000 lat! Przebadano zasuszoną substancję i wydzielono z niej naczynia krwionośne oraz składniki krwi. Być może uda się też pozyskać DNA do badań, co pozwoli ustalić, do jakiego ludu należała zmarła dziewczyna.

Pieczeń a mózg

Mózg sprzed 8000 lat powie nam już sporo o rozwoju człowieka. Kiedy jednak ludzki mózg stał się podobny do dziś używanego przez nas organu? Kiedy człowiek zaczął naprawdę myśleć? W maju 2008 r. „New Scientist” opublikował wyjaśniające tę zagadkę wyniki badań amerykańskiego antropologa, dr. Richarda Wranghama z Harvard University. Według tego naukowca, Homo erectus zaczął wykorzystywać ogień wcześniej niż zakładano - nie 1,5 mln lat temu, ale przed 1,8 mln lat. Ogniska nie tylko odganiały drapieżniki od obozowisk, ale służyły też do pieczenie potraw. W opinii Wranghama, właśnie pożywienie pieczone na ogniu przyspieszyło ewolucję człowieka, przede wszystkim rozwój ludzkiego mózgu.

- Pożywienie poddane obróbce termicznej jest łatwiejsze do strawienia niż surowe. Dzięki takiej diecie u Homo erectus _powiększył się mózg, skróciły się jelita i zmniejszyły zęby - stwiedził Wrangham. Przeprowadził on serię eksperymentów na małpach człekokształtnych, które tak jak praprzodkowie naszego gatunku używają prostych narzędzi i tworzą więzi społeczne. Uczony ustalił, że szympansy, bonobo, goryle i orangutany wolą upieczone mięso, ziemniaki i marchew od surowych. Wrangham nie ma wątpliwości, że z _Homo erectus było podobnie.

Fakty

Mózg człowieka

Masa mózgu wynosi u mężczyzny około 1,375 kg, u kobiety 1,225 kg, a u niemowlęcia około 0,35 kg. Średnia światowa objętość mózgu dorosłego człowieka wynosi 1350 ml, czyli od 800 do 2000 ml.

Przeciętny mózg ma około 100 mld neuronów, a każdy z nich łączy się średnio z 7 tysiącami innych poprzez synapsy.